Kompüterdə əsas üç əməliyyat yerinə yetirilir: Hesab əməliyyatları, Məntiqi əməliyyatlar, Yadda saxlama və axatarış əməliyyatları.

Hesab əməliyyatları: toplama, çıxma, vurma, bölmə. Məntiqi əməliyyatlar: böyükdür, kiçikdir, bərabərdir.

Superkompüterlər – çox prosessorlu, çox sürətli elektron-hesablama sistemləridir. Dövlət agentliklərində və iri şirkətlərdə geniş istifadə olunur. Çoxsaylı mikroprosessorların paralel işlənməsi nəticəsində yüksək məhsuldarlıq əldə edilir.

Superkompüterlərdən ən uzun verilənlərin işlənməsi üçün istifadə olunur.

Meynfreym (böyük) kompüterlər – super kompüterlərə müqayisədə az məhsuldar, ancaq yüksək hesablama tutumuna malik olan elektron-hesablama sistemləridir. IBM şirkəti tərəfindən istehsal edilir.

Meynfreym kompüterləri çoxsaylı istifadəçi tərəfindən işlədilən böyük hesablama sistemləridir.

Mini (kiçik) kompüterlər – fərdi kompüterlərdən daha sadə və universal imkanlara malikdir. Mikro-kompüterlər fərdi kompüterlər üçün nəzərdə tutulur.

Mini kompüterlər fərdi kompüterlərin əsasını təşkil edir.

Fərdi kompüterlər – müxtəlif məsələlərdə şəxsi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş elektron qurğudur. İlk fərdi kompüter 1977-ci ildə Apple şirkəti tərəfindən istehsal edilmişdir.

1981-ci ildə IBM firması tərəfindən istehsal edilən IBM PC adlı kompüterlər fərdi kompüterlərin kütləvi istehsalını başlatdı.

Fərdi kompüterlərin 80 faizi IBM platforması ilə istehsal edilir. Fərdi kompüterlər ölçülərinə və imkanlarına görə bir neçə növə ayrılır.

Fərdi kompüterlər uzun müddət böyük tutumlu kompüterlərin yayılmasını azaldıb.

Masaüstü kompüterlər – fərdi kompüterlərin ən geniş yayılmış növüdür. Sistem bloku, monitor, klaviatura və siçandan ibarət olur.

Masaüstü kompüterlər masa üzərində yerləşdirilmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Şəkil 5.1: Masaüstü kompüterlərin təsviri.

Masaüstü kompüterlər adından da göründüyü kimi masa üzərində yerləşdirilmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Noutbuklar, yəni dizüstü kompüterlər

Noutbuklar masaüstü kompüterlərə nisbətən kiçik ölçülərə malikdir və yüngül olduqları üçün rahat daşına bilirlər. Onlar elektrik şəbəkəsinə və ya daxili enerji blokuna qoşularaq işləyir.

Planşet kompüterlər

Planşetlər ekrana toxunmaqla, stylus adlanan xüsusi qələm vasitəsilə idarə olunan kompüterlərdir. Onlarda klaviatura və digər nəzərdə tutulan qurğular yoxdur, buna görə də mobil kompüterlər adlanır.

Ovucici kompüterlər

Ovucici kompüterlər planşet kompüterlərə nisbətən daha kiçik ölçülərə malikdir. Onlar cibdə daşına bilən və telefon nömrələri, qeydiyyat üçün istifadə edilən qurğulardır.

Smartfonlar xüsusi təyinatı olmayan, planşet və ovucici kompüterlərə aid edilən cihazlardır.

Kompüterin iş prinsipi

Kompüterlərin iş prinsipi 1946-cı ildə Con fon Neyman, Herman Goldstine və Arthur Burks tərəfindən təsvir edilmişdir. Neyman prinsipləri müasir kompüterlərin əsasını təşkil edir və 5 əsas komponentdən ibarətdir: 1. Riyazi və məntiqi əməliyyatları yerinə yetirən hesab-məntiq qurğusu; 2. Proqramın icra olunma prosesini təşkil edən idarəetmə qurğusu; 3. Verilənləri və proqramları yaddaşda saxlaya biləcək yaddaş qurğusu; 4. İnformasiyanı daxil etmək üçün giriş qurğuları; 5. İnformasiyanı çıxışa vermək üçün çıxış qurğuları.

Müasir kompüterlərdə HMQ və İQ prosessor adlanan bir qurğuda birləşdirilir. Neyman arxitekturalı kompüter iki hissədən ibarətdir: mərkəzi və periferik (xarici).

Mərkəzi hissə: - Hesab-məntiq qurğusu (HMQ) - İdarəetmə qurğusu (İQ) - Daxili yaddaş qurğusu (DYQ) Periferik hissə: - Xarici yaddaş qurğuları (XYQ) - Daxiletmə və xaricetmə qurğuları (DXQ) - İdarəetmə pultu (İP)

Neyman qeyd edir ki, kompüter sistemi ikilik ədədlərlə işləməli, mexaniki deyil, elektron qurğu olmalı və əməliyyatlar bir-biri ardıcıl yerinə yetirilməlidir.

Kompüter sisteminin əsas prinsipləri: - İkilik ədədlərlə işləmə - Elektron qurğu olması - Əməliyyatların ardıcıl yerinə yetirilməsi

Kompüterin ümumiləşdirilmiş məntiqi strukturu: Kompüter informasiyanı qəbul edir, saxlayır, emal edir və çıxışa verir.

Kompüterin məntiqi strukturu: - Giriş qurğuları vasitəsilə informasiya daxil edilir. - İnformasiya kompüterin yaddaşına yazılır. - Emal olunmuş informasiya prosessora ötürülür. - Nəticədə alınan yeni informasiya yaddaşda saxlanılır və monitora çıxarılır.

Kompüterin əsas iki hissəsi: Aparat təminatı və Proqram təminatı.

Aparat təminatı: Fiziki qurğular və avadanlıqlar. Proqram təminatı: Kompüterdə işləyən proqramlar və əməliyyat sistemləri.

Kompüterin tərkibi və quruluşu üç ümumi şöbədən ibarətdir: aparat təminatı, kompüterin texniki quruluşuna və mexaniki hissələrinə aid olan hissələr.

Aparat təminatı kompüterin texniki quruluşuna və mexaniki hissələrinə aid olan hissələrdir. Kompüterdə olan bütün proqramlar onun proqram təminatını təşkil edir.

Kompüterin qurğuları iki hissəyə bölünür: əsas (tamal) qurğular və əlavə (periferiya) qurğular.

Əsas qurğular: sistem bloku, monitor, klaviatura, siçan. Əlavə qurğular: skaner, səs ucladan, mikrofon, printer və s.

Sistem bloku kompüterin əsas hissəsidir və kompleks qurğular sistem blokunun içərisində yerləşir.

Sistem blokunun içərisində yerləşən ən vacib qurğu sistem lövhəsidir. Sistem lövhəsində mərkəzi prosessor, yaddaş və genişləndirmə yuvaları yerləşir.

Monitor (şəkil 5.5)

Kompüterdə görülən işlərin nəticəsini ekranda göstərir.

Klaviatura (şəkil 5.7)

İnformasiyanın kompüterə daxil edilməsi və kompüterin işinin idarə edilməsi üçün nəzərdə tutulmuş qurğu.

Kompüterlə istifadəçi arasında əlaqə yaratmaqda, proqramların idarə olunmasında, mətnlər, şəkillər üzərində çoxsaylı əmrlərin yerinə yetirilməsində istifadə olunan giriş qurğusudur.

Kompüterə informasiyanı daxil edən qurğular. Misal olaraq klaviatura, siçan, mikrofon, skaner, kamera və veb-kamera göstərilə bilər.

Klaviatura haqqında əsas məlumat

Kompüterin əsas giriş qurğusu klaviaturadır. Standart klaviaturada 104 klaviş yerləşir. Müxtəlif klaviaturalar olsa da, onların hamısında funksional klavişlər, hərf-rəqəm klavişləri və kursorun idarə olunması klavişləri mövcuddur.

Funksional klavişlər

Klaviaturanın yuxarı sırasında yerləşdirilmiş klavişlərdir. F1, F2, F3, ..., F12 kimi işarələnir. Bu klavişlər proqramdan və ya işlədilən rejimdən asılı olaraq funksiyaları yerinə yetirir.

Hərf-rəqəm klavişləri

Klaviaturanın orta hissəsində yerləşir. Hərfləri, rəqəmləri və digər simvolları daxil etmək üçün nəzərdə tutulub.

Kursorun idarə olunması klavişləri

Kursorun hərəkətini idarə etmək üçün nəzərdə tutulmuş klavişlərdir.

Yardımçı rəqəm klaviaturası əsasən kalkulyatorun klavişlərini xatırladır və klaviaturanın sağında yerləşir. Əsasən hesablamalar zamanı istifadə olunur.

Yardımçı rəqəm klaviaturası kalkulyator klavişlərinə bənzəyir və hesablamalar üçün nəzərdə tutulub.

Xidmət klavişləri: Enter, Esc, Tab, Shift, Ctrl, Alt, Caps Lock, Insert, Delete, Backspace.

Xidmət klavişləri müxtəlif funksiyaları yerinə yetirmək üçün istifadə olunur, məsələn, Enter əmrləri təsdiqləyir, Esc rejimdən çıxış edir, Tab kursoru növbəti sahəyə keçirir.

Caps Lock klavişi böyük hərflər rejimini aktivləşdirmək üçün istifadə olunur.

Caps Lock böyük hərflərlə yazmaq üçün rejimi dəyişir.

Shift klavişi böyük hərflərlə yazmaq və simvolları daxil etmək üçün istifadə olunur.

Shift klavişi yazma rejimində böyük hərflər və simvollar daxil etmək üçün istifadə edilir.

Space klavişi sözlər arasında boşluq qoymaq üçün istifadə olunur.

Space klavişi mətn daxilində boşluq yaratmaq üçün nəzərdə tutulub.

Backspace klavişi kursorun solundakı simvolu silir.

Backspace klavişi mətn daxilində simvolları silmək üçün istifadə edilir.

Delete klavişi kursorun sağındakı simvolu silir.

Delete klavişi mətn daxilində simvolları silmək üçün nəzərdə tutulub.

Insert klavişi simvolun daxil edilməsi rejimini dəyişir.

Insert klavişi yazma rejimini dəyişmək üçün istifadə olunur.

Alt klavişi digər klavişlərlə birlikdə müəyyən funksiyaları yerinə yetirmək üçün istifadə olunur.

Alt klavişi kombinasiyalarla əlavə funksiyaları aktivləşdirir.

Print Screen klavişi ekran görüntüsünü yadda saxlamaq üçün istifadə olunur.

Print Screen klavişi ekranın görüntüsünü saxlamaq üçün nəzərdə tutulub.

Ctrl klavişi digər klavişlərlə birlikdə kombinasiyalar şəklində istifadə olunur.

Ctrl klavişi müxtəlif əmrləri yerinə yetirmək üçün kombinasiyalarla istifadə edilir.

Siçan qurğusu ekran üzərindəki kiçik ox işarəsi ilə idarə olunur.

Siçan qurğusu kompüterdə qrafik interfeysi idarə etmək üçün istifadə edilir.

Touchpad qurğusu siçan qurğusunu əvəz edir və noutbuklarda istifadə olunur.

Touchpad siçan funksiyasını yerinə yetirən qurğudur.

Pen-maus, tekbol və joystik haqqında məlumat.

Pen-maus siçanın hərəkətini bir növ ali ilə treklə edir. Bu qurğunu idarə edən diyardağı ali siçandan fərqli olaraq onun üzərində yerləşir. Bundan əlavə oxşayan “maus-pen”lər (siçan-qələm) var ki, onların da yerinə yetirdikləri funksiyalar siçanın eynidir. Bu qurğulardan əsasən rəssamlar istifadə edirlər. Bu qurğuların onları dəstəkləyən xüsusi qurğular üzərində istifadəsi edilir.

Skaner vasitəsilə kompüterə mətnləri, şəkilləri, cizgiləri və digər qrafiki informasiyaları daxil etmək olur. Skanerlər növü və ölçülərinə görə fərqlənir: - Görüntü skanerləri: kompüterin yaddaşında saxlamaq üçün elektron formaya çevirir. - Ştrix-kod skanerləri: malların üzərinə vurulmuş ştrix cizgiləri oxuyur. - Maqnetik skanerlər: kredit kartlarının arxasında olan kodlaşdırılmış informasiyanı oxuyur.

Skanerin əsas xüsusiyyətləri.

Skanerin əsas xüsusiyyətləri: - Dots per inch (dpi) ilə ölçülən çözümcülük. - Scan time (daramə müddəti).

Kompüter Tarixi

Flashcard

•

Computers

•

Professional Development

•

Practice Problem

•

Hard

Ayarxanım Mahmudova

Used 1+ times

FREE Resource

Student preview

99 questions

Show all answers

FLASHCARD QUESTION

Front

Kompüter termini ingilis dilində "Computer" sözündən yaranmışdır və "hesablama maşını" mənasını verir.

Back

Kompüter termini "raqamlı hesablama maşını", "elektron hesablama maşını - EHM" və "hesablama maşını - HM" kimi ifadələrlə də tanınır.

FLASHCARD QUESTION

Front

1642-ci ildə Blaise Pascal tərəfindən ilk mexaniki hesablama qurğusu - Pascalina yaradılmışdır.

Back

Pascalina toplama və çıxma əməliyyatlarını yerinə yetirən mexaniki qurğu idi.

FLASHCARD QUESTION

Front

1673-cü ildə Gottfried Leibniz mexaniki arifmometr yaratmışdır.

Back

Arifmometr toplama, çıxma, vurma və bölmə əməliyyatlarını yerinə yetirən mexaniki qurğu idi.

FLASHCARD QUESTION

Front

1830-cu ildə Charles Babbage analitik maşın yaratmağa çalışmışdır.

Back

Analitik maşın proqramı perforasiya kartlardan daxil edir, məlumatları saxlayır və nəticələri hesablaya bilirdi.

FLASHCARD QUESTION

Front

1930-cu ildə A. Turing və E. Post tərəfindən universal kompüterlərin yaradılması prinsipləri inkişaf etdirilmişdir.

Back

Bu prinsiplər Amerika alimləri Con fon Neyman, G. Goldsteyn və A. Berk tərəfindən verilmişdir.

FLASHCARD QUESTION

Front

1946-cı ildə ENIAC adlı universal kompüter yaradılmışdır.

Back

ENIAC (Electronic Numerical Integrator And Computer) 30 ton ağırlığında və 167 m² sahəni tutan ilk universal kompüter idi.

FLASHCARD QUESTION

Front

Kompüterin əsas funksiyası informasiyanı işləmək üçün nəzərdə tutulmuş proqramla idarə olunan elektron qurğudur.

Back

Kompüter müxtəlif tapşırıqları sürətli, dəqiq və yerinə yetirə bilən, böyük miqdarda məlumatı yadda saxlaya bilən qurğudur.

Create a free account and access millions of resources

Create resources

Host any resource

Get auto-graded reports

Continue with Google

Continue with Email

Continue with Classlink

Continue with Clever

or continue with

Microsoft

Apple

Others

Already have an account?

Similar Resources on Wayground

61 questions

Travel and Vocabulary Flashcards

Flashcard

•

7th Grade

38 questions

UNIT 5 - READING - HOMEWORK

Flashcard

•

KG - University

33 questions

Vocabulary Flashcards

Flashcard

•

9th Grade

24 questions

Bộ thẻ flashcard về từ vựng

Flashcard

•

8th Grade

19 questions

[GS 12] A multicultural world - Vocabulary

Flashcard

•

12th Grade

16 questions

[FOUND] U3 - LIS - IN CLASS

Flashcard

•

KG - University

89 questions

6.5 Transport Urban Flashcards 2

Flashcard

•

11th Grade

131 questions

Nutrition and Health Vocabulary

Flashcard

•

Professional Development

Popular Resources on Wayground

25 questions

Multiplication Facts

Quiz

•

5th Grade

15 questions

4:3 Model Multiplication of Decimals by Whole Numbers

Quiz

•

5th Grade

10 questions

The Best Christmas Pageant Ever Chapters 1 & 2

Quiz

•

4th Grade

12 questions

Unit 4 Review Day

Quiz

•

3rd Grade

20 questions

Christmas Trivia

Quiz

•

6th - 8th Grade

18 questions

Kids Christmas Trivia

Quiz

•

KG - 5th Grade

14 questions

Christmas Trivia

Quiz

•

5th Grade

15 questions

Solving Equations with Variables on Both Sides Review

Quiz

•

8th Grade

Discover more resources for Computers

26 questions

Christmas Movie Trivia

Lesson

•

8th Grade - Professio...

20 questions

Disney Characters

Quiz

•

Professional Development

20 questions

Customer Service

Quiz

•

Professional Development

10 questions

Food Idioms

Quiz

•

Professional Development

20 questions

NCCER Power Tools Quiz

Quiz

•

Professional Development