Мәтін талдау 4\296

Қасқыр – жыртқыш аң. Тұрғылықты жері – жердің солтүстік жарты шеңберінде.

Қасқырдың өзге хайуандардан дара, олардың ешқайсысына ұқсамайтын қасиеттері көп. Оның бойындағы осындай ерекшеліктерге негізделіп айтылатын аңыздар да жетерлік. Солардың бірі түркілердің түпнегізін көкбөрімен байланыстыруы. Қасқырлардың ішіндегі көк аспан түстес келетіндері мен ақ қасқырлар аса киелі хайуан болып есептеледі. Олардың адамдарға көрінуі де сирек. Мұндай көкбөрілермен кезіккен адам да «тегін адам емес, киелі қасиеттерге ие кісі» болып табылады.

Қасқыр – қайсар, аса сақ хайуан. Қайсарлығы – оның кез келген айқаста жеңіске жеткенше не жеңіліп, демі үзілгенше шайқасуынан көрінеді. Ал аса сақ, аса қулығы әр түрлі әрекеттеріне байланысты айтылған. Бірде бір сұр қасқыр ауыл-үйдің арасына кіріп кетеді. Қиқулап қуа жөнелген топ алдында ғана келе жатқан қасқырдан демде көз жазады да қалады. Ары іздейді, бері іздейді, жоқ. Кейін артынан анықтап білсе, арлан қасқыр ауыл арасында тұрған электр желісінің бағанасын құшақтап, тікесінентік тұра қалған екен. Сұр бағана мен сұр қасқыр ешкімнің назарына да ілікпепті. Қасқырдың ақылдығына танданысқан топ, бастарын шайқаса тарқасыпты.

Қазір қасқыр аса азулы, жыртқыш ретінде суреттеледі. Әлі де солай. Бұғауға көнбейтін тұз тағысының аса жыртқыштығын дәріптеудің ең көрнекті үлгісі – «Көксерек» фильмі. Мұнда қасқырдың адам үстемдігіне еш көнбейтіндігінің ең нанымды дәлелі Көксеректің баланы жарып кетуінен айқын көрініс табады. Бұл – қасқырдың мейіріммен ұстауға да көнбейтіндігінің дәлелі.

Қасқыр – дала тағысы. Киелі саналатын көкбөрі тұқымына қатысты тағы бір дерек, ол – оның отбасына беріктігі. Қасқыр бір ғана отбасына ие және ол – бөлтірік тәрбиесін толықтай өз мойнына алған хайуан. Ауыздандыру, бөлтірігін көкжалға айналдыру, бәрі-бәрі – осы ата қасқырдың құзырындағы міндет. Өзге хайуандарда жоқ осы қасиеттер киелі жаратылыс иесін әр кез даралап тұрады.

«Көксерек» әңгімесінің мазмұнына сәйкестік?

• Қасқырдың аузы жесе де қан, жемесе деп қан.

• Қасқыр да жолдасына қас қылмайды.

• Тәңір асыраған тоқтысын қасқыр жемейді.

• Бөріні қанша бақсаң да, орманға қарап ұлиды.

Қасқыр – жыртқыш аң. Тұрғылықты жері – жердің солтүстік жарты шеңберінде.

Қасқырдың өзге хайуандардан дара, олардың ешқайсысына ұқсамайтын қасиеттері көп. Оның бойындағы осындай ерекшеліктерге негізделіп айтылатын аңыздар да жетерлік. Солардың бірі түркілердің түпнегізін көкбөрімен байланыстыруы. Қасқырлардың ішіндегі көк аспан түстес келетіндері мен ақ қасқырлар аса киелі хайуан болып есептеледі. Олардың адамдарға көрінуі де сирек. Мұндай көкбөрілермен кезіккен адам да «тегін адам емес, киелі қасиеттерге ие кісі» болып табылады.

Қасқыр – қайсар, аса сақ хайуан. Қайсарлығы – оның кез келген айқаста жеңіске жеткенше не жеңіліп, демі үзілгенше шайқасуынан көрінеді. Ал аса сақ, аса қулығы әр түрлі әрекеттеріне байланысты айтылған. Бірде бір сұр қасқыр ауыл-үйдің арасына кіріп кетеді. Қиқулап қуа жөнелген топ алдында ғана келе жатқан қасқырдан демде көз жазады да қалады. Ары іздейді, бері іздейді, жоқ. Кейін артынан анықтап білсе, арлан қасқыр ауыл арасында тұрған электр желісінің бағанасын құшақтап, тікесінентік тұра қалған екен. Сұр бағана мен сұр қасқыр ешкімнің назарына да ілікпепті. Қасқырдың ақылдығына танданысқан топ, бастарын шайқаса тарқасыпты.

Қазір қасқыр аса азулы, жыртқыш ретінде суреттеледі. Әлі де солай. Бұғауға көнбейтін тұз тағысының аса жыртқыштығын дәріптеудің ең көрнекті үлгісі – «Көксерек» фильмі. Мұнда қасқырдың адам үстемдігіне еш көнбейтіндігінің ең нанымды дәлелі Көксеректің баланы жарып кетуінен айқын көрініс табады. Бұл – қасқырдың мейіріммен ұстауға да көнбейтіндігінің дәлелі.

Қасқыр – дала тағысы. Киелі саналатын көкбөрі тұқымына қатысты тағы бір дерек, ол – оның отбасына беріктігі. Қасқыр бір ғана отбасына ие және ол – бөлтірік тәрбиесін толықтай өз мойнына алған хайуан. Ауыздандыру, бөлтірігін көкжалға айналдыру, бәрі-бәрі – осы ата қасқырдың құзырындағы міндет. Өзге хайуандарда жоқ осы қасиеттер киелі жаратылыс иесін әр кез даралап тұрады.

Тағылардың ішіндегі қасқырдың ерекшелігі?

• Түсінің ақ болуы

• Түсінің көк болуы

• Бөлтірігін қорғауы

• Қулық ойлауы

Қасқыр – жыртқыш аң. Тұрғылықты жері – жердің солтүстік жарты шеңберінде.

Қасқырдың өзге хайуандардан дара, олардың ешқайсысына ұқсамайтын қасиеттері көп. Оның бойындағы осындай ерекшеліктерге негізделіп айтылатын аңыздар да жетерлік. Солардың бірі түркілердің түпнегізін көкбөрімен байланыстыруы. Қасқырлардың ішіндегі көк аспан түстес келетіндері мен ақ қасқырлар аса киелі хайуан болып есептеледі. Олардың адамдарға көрінуі де сирек. Мұндай көкбөрілермен кезіккен адам да «тегін адам емес, киелі қасиеттерге ие кісі» болып табылады.

Қасқыр – қайсар, аса сақ хайуан. Қайсарлығы – оның кез келген айқаста жеңіске жеткенше не жеңіліп, демі үзілгенше шайқасуынан көрінеді. Ал аса сақ, аса қулығы әр түрлі әрекеттеріне байланысты айтылған. Бірде бір сұр қасқыр ауыл-үйдің арасына кіріп кетеді. Қиқулап қуа жөнелген топ алдында ғана келе жатқан қасқырдан демде көз жазады да қалады. Ары іздейді, бері іздейді, жоқ. Кейін артынан анықтап білсе, арлан қасқыр ауыл арасында тұрған электр желісінің бағанасын құшақтап, тікесінентік тұра қалған екен. Сұр бағана мен сұр қасқыр ешкімнің назарына да ілікпепті. Қасқырдың ақылдығына танданысқан топ, бастарын шайқаса тарқасыпты.

Қазір қасқыр аса азулы, жыртқыш ретінде суреттеледі. Әлі де солай. Бұғауға көнбейтін тұз тағысының аса жыртқыштығын дәріптеудің ең көрнекті үлгісі – «Көксерек» фильмі. Мұнда қасқырдың адам үстемдігіне еш көнбейтіндігінің ең нанымды дәлелі Көксеректің баланы жарып кетуінен айқын көрініс табады. Бұл – қасқырдың мейіріммен ұстауға да көнбейтіндігінің дәлелі.

Қасқыр – дала тағысы. Киелі саналатын көкбөрі тұқымына қатысты тағы бір дерек, ол – оның отбасына беріктігі. Қасқыр бір ғана отбасына ие және ол – бөлтірік тәрбиесін толықтай өз мойнына алған хайуан. Ауыздандыру, бөлтірігін көкжалға айналдыру, бәрі-бәрі – осы ата қасқырдың құзырындағы міндет. Өзге хайуандарда жоқ осы қасиеттер киелі жаратылыс иесін әр кез даралап тұрады.

Көк бөрінің күшігі?

• Бөлтірік

• Азбан

• Мәулен

• Күшік

Қасқыр – жыртқыш аң. Тұрғылықты жері – жердің солтүстік жарты шеңберінде.

Қасқырдың өзге хайуандардан дара, олардың ешқайсысына ұқсамайтын қасиеттері көп. Оның бойындағы осындай ерекшеліктерге негізделіп айтылатын аңыздар да жетерлік. Солардың бірі түркілердің түпнегізін көкбөрімен байланыстыруы. Қасқырлардың ішіндегі көк аспан түстес келетіндері мен ақ қасқырлар аса киелі хайуан болып есептеледі. Олардың адамдарға көрінуі де сирек. Мұндай көкбөрілермен кезіккен адам да «тегін адам емес, киелі қасиеттерге ие кісі» болып табылады.

Қасқыр – қайсар, аса сақ хайуан. Қайсарлығы – оның кез келген айқаста жеңіске жеткенше не жеңіліп, демі үзілгенше шайқасуынан көрінеді. Ал аса сақ, аса қулығы әр түрлі әрекеттеріне байланысты айтылған. Бірде бір сұр қасқыр ауыл-үйдің арасына кіріп кетеді. Қиқулап қуа жөнелген топ алдында ғана келе жатқан қасқырдан демде көз жазады да қалады. Ары іздейді, бері іздейді, жоқ. Кейін артынан анықтап білсе, арлан қасқыр ауыл арасында тұрған электр желісінің бағанасын құшақтап, тікесінентік тұра қалған екен. Сұр бағана мен сұр қасқыр ешкімнің назарына да ілікпепті. Қасқырдың ақылдығына танданысқан топ, бастарын шайқаса тарқасыпты.

Қазір қасқыр аса азулы, жыртқыш ретінде суреттеледі. Әлі де солай. Бұғауға көнбейтін тұз тағысының аса жыртқыштығын дәріптеудің ең көрнекті үлгісі – «Көксерек» фильмі. Мұнда қасқырдың адам үстемдігіне еш көнбейтіндігінің ең нанымды дәлелі Көксеректің баланы жарып кетуінен айқын көрініс табады. Бұл – қасқырдың мейіріммен ұстауға да көнбейтіндігінің дәлелі.

Қасқыр – дала тағысы. Киелі саналатын көкбөрі тұқымына қатысты тағы бір дерек, ол – оның отбасына беріктігі. Қасқыр бір ғана отбасына ие және ол – бөлтірік тәрбиесін толықтай өз мойнына алған хайуан. Ауыздандыру, бөлтірігін көкжалға айналдыру, бәрі-бәрі – осы ата қасқырдың құзырындағы міндет. Өзге хайуандарда жоқ осы қасиеттер киелі жаратылыс иесін әр кез даралап тұрады.

Қасқырдың қайсарлығына дәлел

• Бөлтірігін көкжалға айналдыруы

• Демі үзілгенше шайқасуы

• Үйіріне беріктігі

• Топ болып шабуылдануы

Қасқыр – жыртқыш аң. Тұрғылықты жері – жердің солтүстік жарты шеңберінде.

Қасқырдың өзге хайуандардан дара, олардың ешқайсысына ұқсамайтын қасиеттері көп. Оның бойындағы осындай ерекшеліктерге негізделіп айтылатын аңыздар да жетерлік. Солардың бірі түркілердің түпнегізін көкбөрімен байланыстыруы. Қасқырлардың ішіндегі көк аспан түстес келетіндері мен ақ қасқырлар аса киелі хайуан болып есептеледі. Олардың адамдарға көрінуі де сирек. Мұндай көкбөрілермен кезіккен адам да «тегін адам емес, киелі қасиеттерге ие кісі» болып табылады.

Қасқыр – қайсар, аса сақ хайуан. Қайсарлығы – оның кез келген айқаста жеңіске жеткенше не жеңіліп, демі үзілгенше шайқасуынан көрінеді. Ал аса сақ, аса қулығы әр түрлі әрекеттеріне байланысты айтылған. Бірде бір сұр қасқыр ауыл-үйдің арасына кіріп кетеді. Қиқулап қуа жөнелген топ алдында ғана келе жатқан қасқырдан демде көз жазады да қалады. Ары іздейді, бері іздейді, жоқ. Кейін артынан анықтап білсе, арлан қасқыр ауыл арасында тұрған электр желісінің бағанасын құшақтап, тікесінентік тұра қалған екен. Сұр бағана мен сұр қасқыр ешкімнің назарына да ілікпепті. Қасқырдың ақылдығына танданысқан топ, бастарын шайқаса тарқасыпты.

Қазір қасқыр аса азулы, жыртқыш ретінде суреттеледі. Әлі де солай. Бұғауға көнбейтін тұз тағысының аса жыртқыштығын дәріптеудің ең көрнекті үлгісі – «Көксерек» фильмі. Мұнда қасқырдың адам үстемдігіне еш көнбейтіндігінің ең нанымды дәлелі Көксеректің баланы жарып кетуінен айқын көрініс табады. Бұл – қасқырдың мейіріммен ұстауға да көнбейтіндігінің дәлелі.

Қасқыр – дала тағысы. Киелі саналатын көкбөрі тұқымына қатысты тағы бір дерек, ол – оның отбасына беріктігі. Қасқыр бір ғана отбасына ие және ол – бөлтірік тәрбиесін толықтай өз мойнына алған хайуан. Ауыздандыру, бөлтірігін көкжалға айналдыру, бәрі-бәрі – осы ата қасқырдың құзырындағы міндет. Өзге хайуандарда жоқ осы қасиеттер киелі жаратылыс иесін әр кез даралап тұрады.

Ауыл ішіне кіріп кеткен қасқырдың қулығы?

• Бұғауға көнбеуі

• Ақ қарға жата қалуы

• Сұр бағанаға тікесінен тұра қалуы

• Демі үзілгенше айқасуы

1. Қазақ халқының кісі сыйлау, үйге келген кісінің қолына су құйып, ас-тағам ұсынуының өзінен үлкен адамгершілік пен мәдениеттілік қасиеттері айқын көрінеді. Әр отбасы үйіне келген кісіні төріне шығарып, астына көрпе төсеп, құрақ ұшады. Қонаққа ас ұсынар алдында жасы кіші адамның бірі леген мен құман алып, мейманның қолына су құяды.

2. Қолға су құйып, кісіге ас-тағам ұсынудың өзіндік жөн-жосығы бар. Мұнда, «бата – бастан, су – аяқтан» деп батаны төрдегі адамға жасатса, ал су құюды, аяқ жақта отырғандардан бастайды. Әдетте суды қонақтар тегіс отырып болған соң құяды, бірақ жиын-тойларда адам өте көп болатындықтан суды екі жігіт екі босағадан бастап төрге қарай айналдыра құйып шығады. Кейде есік алдына үлкен леген қойып, қонақтарға үйге кірерде қол жудырып кіргізеді. Ал адам саны шағын болса, онда бір адам оң босағадан бастап отырған адамдарға түгелдей айналдырып су құйып шығады, тамақ соңында қолға су құю солдан оңға қарай басталады. Қазақ қолды жуғанда сілкімейді, орамалмен сүртеді.

3. Қазақ салтында төмен жақта отырған адамдар өзінен жоғары отырған адамдарға шыныаяқ алып беру, ас-тағам ұсынуға жауапты болады. Шыныаяқ алып беру мен ас-тағам ұсынудың да өзіндік ережесі бар. Мұны әр отбасы баласына мұқият ұғындырады, болмаса өзгелер жағынан «тәрбиесіз, көргенсіз» деген сөзге қалады.

4. Тамақ алудың да, шәй құюдың да өзіндік жөн-жосығы бар. Мысалы, шай құйған кезде, үй ішіндегі кісілерге түгел құйып болғанша, барлық адам сабыр сақтап күтіп отырады. Үй иесі: «Астан алыңыздар!» деген соң ғана қонақтар алдындағы асқа қол созады. Шыдамсыздық таныту үй иесін көзге ілмегендік болып саналады.

Үй иесіне деген құрмет мәтіннің қай бөлімінде сөз болады?

• 4

• 1,2

• 3

• 2

1. Қазақ халқының кісі сыйлау, үйге келген кісінің қолына су құйып, ас-тағам ұсынуының өзінен үлкен адамгершілік пен мәдениеттілік қасиеттері айқын көрінеді. Әр отбасы үйіне келген кісіні төріне шығарып, астына көрпе төсеп, құрақ ұшады. Қонаққа ас ұсынар алдында жасы кіші адамның бірі леген мен құман алып, мейманның қолына су құяды.

2. Қолға су құйып, кісіге ас-тағам ұсынудың өзіндік жөн-жосығы бар. Мұнда, «бата – бастан, су – аяқтан» деп батаны төрдегі адамға жасатса, ал су құюды, аяқ жақта отырғандардан бастайды. Әдетте суды қонақтар тегіс отырып болған соң құяды, бірақ жиын-тойларда адам өте көп болатындықтан суды екі жігіт екі босағадан бастап төрге қарай айналдыра құйып шығады. Кейде есік алдына үлкен леген қойып, қонақтарға үйге кірерде қол жудырып кіргізеді. Ал адам саны шағын болса, онда бір адам оң босағадан бастап отырған адамдарға түгелдей айналдырып су құйып шығады, тамақ соңында қолға су құю солдан оңға қарай басталады. Қазақ қолды жуғанда сілкімейді, орамалмен сүртеді.

3. Қазақ салтында төмен жақта отырған адамдар өзінен жоғары отырған адамдарға шыныаяқ алып беру, ас-тағам ұсынуға жауапты болады. Шыныаяқ алып беру мен ас-тағам ұсынудың да өзіндік ережесі бар. Мұны әр отбасы баласына мұқият ұғындырады, болмаса өзгелер жағынан «тәрбиесіз, көргенсіз» деген сөзге қалады.

4. Тамақ алудың да, шәй құюдың да өзіндік жөн-жосығы бар. Мысалы, шай құйған кезде, үй ішіндегі кісілерге түгел құйып болғанша, барлық адам сабыр сақтап күтіп отырады. Үй иесі: «Астан алыңыздар!» деген соң ғана қонақтар алдындағы асқа қол созады. Шыдамсыздық таныту үй иесін көзге ілмегендік болып саналады.

Мәтіннің 1, 2-бөлімінде айтылған ой?

• Дастарқан әдебі

• Қолға су құю тәртібі

• Шай құю дәстүрі

• Қонақкәде салты

1. Қазақ халқының кісі сыйлау, үйге келген кісінің қолына су құйып, ас-тағам ұсынуының өзінен үлкен адамгершілік пен мәдениеттілік қасиеттері айқын көрінеді. Әр отбасы үйіне келген кісіні төріне шығарып, астына көрпе төсеп, құрақ ұшады. Қонаққа ас ұсынар алдында жасы кіші адамның бірі леген мен құман алып, мейманның қолына су құяды.

2. Қолға су құйып, кісіге ас-тағам ұсынудың өзіндік жөн-жосығы бар. Мұнда, «бата – бастан, су – аяқтан» деп батаны төрдегі адамға жасатса, ал су құюды, аяқ жақта отырғандардан бастайды. Әдетте суды қонақтар тегіс отырып болған соң құяды, бірақ жиын-тойларда адам өте көп болатындықтан суды екі жігіт екі босағадан бастап төрге қарай айналдыра құйып шығады. Кейде есік алдына үлкен леген қойып, қонақтарға үйге кірерде қол жудырып кіргізеді. Ал адам саны шағын болса, онда бір адам оң босағадан бастап отырған адамдарға түгелдей айналдырып су құйып шығады, тамақ соңында қолға су құю солдан оңға қарай басталады. Қазақ қолды жуғанда сілкімейді, орамалмен сүртеді.

3. Қазақ салтында төмен жақта отырған адамдар өзінен жоғары отырған адамдарға шыныаяқ алып беру, ас-тағам ұсынуға жауапты болады. Шыныаяқ алып беру мен ас-тағам ұсынудың да өзіндік ережесі бар. Мұны әр отбасы баласына мұқият ұғындырады, болмаса өзгелер жағынан «тәрбиесіз, көргенсіз» деген сөзге қалады.

4. Тамақ алудың да, шәй құюдың да өзіндік жөн-жосығы бар. Мысалы, шай құйған кезде, үй ішіндегі кісілерге түгел құйып болғанша, барлық адам сабыр сақтап күтіп отырады. Үй иесі: «Астан алыңыздар!» деген соң ғана қонақтар алдындағы асқа қол созады. Шыдамсыздық таныту үй иесін көзге ілмегендік болып саналады.

Мәтін мазмұнына алшақ ой?

• Қонақтың қолына құманмен су құяды

• Ас ұсынудың ережесі бар

• Қолды жуғанда сілкімейді

• Суды екі жігіт төрден бастап құяды

Айсыз ашық аспанда біз екі жарым мыңнан үш мыңға дейін жұлдыз көре алады екенбіз. Бұл алып қызған газ шарлардың бізге қайсыбірі жақын, енді бірі алыс, түстері де, көлемдері де әр алуан болып көрінеді.

Температура неғұрлым жоғары болса, жұлдыздар соғұрлым жарқырап көрінеді, температурасы төмен болса, көмескі тартады. Жұлдыздардың түсі қандай болып көрінуі таза сыртқы ықпалға, мысалы, атмосфераның ластануына да байланысты. Жерден неғұрлым алыстаған сайын атмосфера соғұрлым таза болады да, жұлдыздар көгере жарқырап көрінеді. Олардың поляр шеңберінде, биік таулардың басынан қарағанда көкпеңбек болып көрінетіні содан.

Бұрынғы замандарда бірқатар елдерде жастарды әскер қатарына алғанда көзінің кінәратсыздығын осы жұлдызды көре алуына қарап анықтайды екен.

Тұжырымдардың дұрысы:

1. Атмосфера жерден алыстаған сайын тазара береді де, жұлдыздар көкшіл болып жарқырайды

2. Ертеде жастардың жұлдыздарды көре алу қабілеті арқылы көз жанарының көру деңгейін анықтаған.

3. Ашы аспанда 2500-3000-дай жұлдыз көруге болады.

• Үшеуі де

• Үшінші мен біріншісі

• Тек екіншісі

• Тек біріншісі

Айсыз ашық аспанда біз екі жарым мыңнан үш мыңға дейін жұлдыз көре алады екенбіз. Бұл алып қызған газ шарлардың бізге қайсыбірі жақын, енді бірі алыс, түстері де, көлемдері де әр алуан болып көрінеді.

Температура неғұрлым жоғары болса, жұлдыздар соғұрлым жарқырап көрінеді, температурасы төмен болса, көмескі тартады. Жұлдыздардың түсі қандай болып көрінуі таза сыртқы ықпалға, мысалы, атмосфераның ластануына да байланысты. Жерден неғұрлым алыстаған сайын атмосфера соғұрлым таза болады да, жұлдыздар көгере жарқырап көрінеді. Олардың поляр шеңберінде, биік таулардың басынан қарағанда көкпеңбек болып көрінетіні содан.

Бұрынғы замандарда бірқатар елдерде жастарды әскер қатарына алғанда көзінің кінәратсыздығын осы жұлдызды көре алуына қарап анықтайды екен.

Жұлдыздардың жарқырап көріну себебі?

• Жеден алыс болғандықтан

• Температура жоғары болғандықтан

• Поляр шеңберінде болғандықтан

• Атмосфераның лас болғандығынан