10. sınıf

Tanrı bir gün insana, şöyle bir buyruk verdi: İn suların dibine, bir toprak getir, dedi, İnsan daldı sulara, aldı bir avuç toprak, Sulardan çıkıp verdi, Tanrı'sına sunarak. Yaratılın yer dedi, Tanrı sulara saçtı Yeryüzü yaratıldı, denizler karalaştı. Dünya’nın yaratılışını dile getiren bu parça aşağıdaki türlerin hangisinden alınmış olabilir?

• Masal

• Efsane

• Hikâye

• Roman

• Destan

Oğuz Kağan Destanı’ndan … oguz kağan begler il künlerge çarlıg birdi. Takı tedi, kim: men sillerge koldum kağan, alalıng ya takı kalkan, tamga bizge bolsun buyan, kök böri bolsungıl uran; temür çıdalar bol orman, av yirde yürüsün kulan, takı taluy, takı müren, kün tug bolgıl, kök kurıkan, tep tedi…

Günümüz Türkçesiyle: … Oğuz Kağan beylere ve halka buyruk verdi ve “Ben sizlere oldum kağan, Alalım yay ile kalkan, Nişan olsun bize buyan, Bozkurt olsun (bize) uran, Demir kargı olsun orman, Daha deniz, daha müren, Güneş bayrak, gök kurıkan.” dedi…

Bu parçadan Türklerle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi kesinlikle çıkarılır?

• Bilgili ve tecrübeli kişilere değer verdiklerine

• Devlet işlerini kurultayda görüştüklerine

• Cihan hâkimiyeti ülküsünü taşıdıklarına

• Hayvancılık ve tarımla ilgilendiklerine

• Gök Tanrı inancına bağlı olduklarına

Destan, İÖ VII. yüzyılda İranlılarla çetin savaşlara girişen, İran’ı birkaç kez yenen, sonunda hile ile öldürülen (İÖ 624) Saka Türklerinin yiğit hükümdarının maceraları etrafında oluşmuştur. Elimizde bu destana ait yazılı bir metin bulunmamaktadır. İran şairi Firdevsi’nin (934?-1020?) Şehname adlı eserinde bu destan kahramanından bahsedilir. İranlılar, Türklerin bu kahramanına Efrasiyab diyorlardı. Aşağıdaki parça Şehname’den alınmıştır: ● Peşenk’in beyni alevlendi. Çünkü karşısında, Efrasiyab’ın selvi gibi boyunu, ● Aslan gibi göğsünü, pazısını, fil gibi kuvvetini, birkaç millik mesafeye kadar uzanan gölgesini, ● Keskin bir kılıcı andırır dilini, derya gibi geniş yüreğini, yağmurlar yağdıran bir bulut kadar cömert elini görmüştü. ● Derhâl ona, kılıcını çekerek kendi ordusuyla İran’a yürümesini buyurdu. ● Peşenk, ölümünden sonra yerine geçecek ve adını her zaman yaşatacak olan ● Bu kadar hünerli bir oğula sahip bulunduğunu görerek duyduğu iftiharla başı güneşe yükseldi. ● Efrasiyab da yüreği savaş duyguları ve başı da sabırsızlıkla dolu olarak, Peşenk’in huzurundan çıktı.

Bu parçada sözü edilen destan aşağıdakilerden hangisidir?

• Şu

• Göç

• Alp Er Tunga

• Ergenekon

• Oğuz Kağan

Efsane; kişi, yer ve olayları konu alan, inandırıcılık özelliğine sahip, çoğu zaman olağanüstülüklere yer veren, belirli bir üsluba ve şekle bağlı olmayan, kaynaklarını genellikle geçmişin derinliklerinden olan kısa, yalın, ağızdan ağıza aktarılan anonim halk ürünüdür.

Bu tanımdan hareketle efsanelerle ilgili olarak,

I. Dilden dile anlatılagelen sözlü ürünlerdir.

II. Ozanlar tarafından kopuz eşliğinde söylenir.

III. Milletlerin var olma mücadelelerini anlatır.

IV. Uzun soluklu, manzum, yazılı ürünlerdir.

çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir?

• Yalnız I.

• I ve II.

• I ve III.

• II ve III.

• III ve IV.

Bu destandaki kişiler, Hindulara uygun davranış modelleri sunmuştur. Destanın hâlâ yaşayan bir geleneği vardır. Hintli çocuklar, birçok Batılı çocuğun masallarla büyütülmesine benzer bir biçimde, destandan alınmış öykülerle büyütülür. Bu destanın bir yerinde kral, prens ve ordu komutanlarından oluşan ülke önderleri kurulunu toplantıya çağırır. Onlara şöyle der: “Halkıma bir babanın, çocuklarına baktığı biçimde, alçak gönüllülükle ve hiç kızmadan baktım. Şimdi hayatımın son zamanlarında artık çok yorgunum. Kraliyet yükümlülüklerini yerine getirmek ve ülkemizin yasalarını uygulamak benim sahip olduklarımdan daha fazla güç ve beceri gerektiriyor. Umarım oğlumu, yerime kabul edersiniz. Onda tanrıların kralı İndra’nın cesareti vardır. Yeryüzünde yaşayanlar arasında bir eşi yoktur onun.”

Bu parçada sözü edilen destan aşağıdakilerden hangisidir?

• Ramayana

• Şinto

• Gılgamış

• İlyada

• Bozkurt

. Destana ismini veren Türk hükümdarı MÖ IV. yüzyılda yaşamıştır. Onun mücadeleleri etrafında söylenen ve Makedonyalı Büyük İskender’in Türk illerine yürüyüşü ile birleştirilen bu destan, Türkler arasında XI. yüzyıla kadar yaşamış ve bu yüzyılda Kaşgarlı Mahmut tarafından yazıya geçirilmiştir. Kaşgarlı Mahmut “Türkmen” maddesinde sözcüğü açıkladıktan sonra: “Bunlara Türkmen denilmesinde bir hikâye vardır, şöyledir.” diyerek destanın konusunu düzyazı hâlinde kendi anlatımıyla aktarmıştır. Bu parçada sözü edilen destan aşağıdakilerden hangisidir?

• Alp Er Tunga

• Oğuz Kağan

• Attila

• Timur

• Şu

Ölümsüzlüğe ulaşan insanlar vardır. Onlar, tarih yazar ve tarihin ta kendisi olurlar. Büyük insanlardır. Her büyük insan gibi tarihe kaynaklık ederler. Büyük sözler söylerler. İşte büyük insanların büyük sözlerinden meydana gelen Kırgızlara ait bu destan, dünyanın en uzun destanı. Adını destan kahramanının gücünden, bilgeliğinden almış. Yalnızca ona yer vermemişler bu büyük destanda. Onunla beraber oğlu da torunları da anlatılmış. Sekiz bölüme sığdırmışlar bu kocaman yürekleri, koca insanların yaşamlarını. Sekiz bölümden taşan birçok hayal, hayat ve kahramanlık… Sekiz bölümün tamamında kendinizi kaptırdığınız hızlı, heyecanlı ve aksiyon dolu birçok olay…

Bu parçada sözü edilen destan aşağıdakilerden hangisidir?

• Battal Gazi

• Köroğlu

• Danişmant Gazi

• Manas

• Cengiz Han

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde boş bırakılan yere cümle sonunda yay ayraçla verilen ifadenin getirilmesi bilgi yanlışına neden olur?

• Satuk Buğra Han Destanı, - - - - hükümdarı Abdülkerim Satuk Buğra Han’ın kişiliğini, İslam dinini kabulünü ve İslamiyet’i yaymak için verdiği mücadeleleri anlatan bir destandır. (Moğol)

• - - - -, halkın gözünde adaleti, yiğitliği, yardımseverliği ve inancı ifade ettiğinden Türk halkının gönlüne girmiş bir kahramandır. (Köroğlu)

• - - - -, tarihî bir şahsiyet olan Battal Gazi’nin menkıbevi hayatını, Anadolu’ya yerleşen Müslüman Türklerin gözüyle aktaran bir destandır. (Battalname)

• Danişmentname ya da - - - -, Anadolu’da Danişmentlilerin kurucusu etrafında oluşmuştur. (Danişment Gazi Destanı)

• Cengiz Han’ın hayatı, kişiliği ve fetihlerini konu alan Cengizname günümüze kadar yaşatılmış İslami Dönem - - - - destanıdır. (Türk)

Uygur ilinde, Hulin adında bir dağ vardı. Bu dağdan Tuğla ve Selenge adında iki ırmak çıkardı. Bir gece bu iki ırmak arasındaki bir ağaca gökten mavi bir ışık indi. Ağacın gövdesinde gittikçe kabaran bir şişkinlik meydana geldi. Bir gün bu şişkinlik yarıldı, içinden beş çocuk çıktı. Halk bunları alıp büyüttü, hepsine ayrı ayrı adlar koydu. II Hz. Muhammed kanatlı atı Burak'ın sırtında göklere yükseldiği "Miraç Gecesi'nde" gök katlarında kendinden önceki peygamberleri görür. Bunlar arasında birini tanıyamaz ve Cebrail'e bunun kim olduğunu sorar. Cebrail: “Bu peygamber değildir. Bu sizin ölümünüzden üç asır sonra dünyaya inecek olan bir ruhtur. Türkistan'da sizin dininizi yayacak olan bu ruh " Abdülkerim Saltuk Buğra Han" adını alacaktır.” Bu destan parçalarıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

• I. parça İslamiyet öncesi, II. parça İslami döneme aittir.

• I. parçada mekân belirsiz II. parçada belirlidir.

• I. parçada açıklayıcı, II. parçada tartışmacı anlatım kullanılmıştır.

• I. parçada dinî, II. parçada evrensel ögelere yer verilmiştir.

• Her iki parçada da tarihî bir gerçeklik söz konusudur.

I. Cengiz Han, kendisini arayan beğlerin her birine, ayrı ayrı damga verdi, kuş verdi, ağaç ve uran (parola) verdi.

II. Sonra Cengiz, çok çalıştı. Çok büyük devlet kurdu. Bu devleti çocukları arasında bölerek bu dünyadan ayrıldı.

III. Buduncaroğlu Kıyat’a: “Senin ağacın çam, kuşun sungur, uranın arucan ve damgan palan olsun!” buyurdu.

IV. Dokuz boydan gelen on adam, Cengiz’i bulup atlarını azad edip salıverdiler.

V. Altın Boy’un beğleri toplandılar. Alanguva’dan Cengiz’in yerini öğrendiler.

Bir destanın olay örgüsüne ait karışık verilmiş metinler, aşağıdakilerin hangisinde doğru sıralanmıştır?

• V - IV - I - III - II

• III - V - IV - I - II

• IV - V - II - I - III

• II - V - I - III - IV

• I - III - IV - II - V