8.SINIF ATATÜRKÇÜLÜK

Türkiye’nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhu­riyetin Fırkasının programı şu esaslara dayanıyordu: Parti­nin sistemi liberalizm ve halkın hakimiyetidir. Genel olarak hürriyetlere taraflardır, dini düşünceye ve inançlarına saygı­lıdır. İdari yönden yerinden yönetimin (adem-i merkeziyetçi­lik) gerçekleşmesine çalışılacaktır. Cumhurbaşkanı seçilen kişinin milletvekilliği ve partisiyle ilişkisi kesilecektir.

Buna göre Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası;

I. Özgür düşüncenin varlığı,

II. Ekonomide özel teşebbüs,

III. Cumhurbaşkanının tarafsızlığını

durumlarından hangilerini savunduğu söylenebilir?

• I

• II

• I VE III

• I,II,III

Türkiye’nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhu­riyetin Fırkasının programı şu esaslara dayanıyordu: Parti­nin sistemi liberalizm ve halkın hakimiyetidir. Genel olarak hürriyetlere taraflardır, dini düşünceye ve inançlarına saygı­lıdır. İdari yönden yerinden yönetimin (adem-i merkeziyetçi­lik) gerçekleşmesine çalışılacaktır. Cumhurbaşkanı seçilen kişinin milletvekilliği ve partisiyle ilişkisi kesilecektir.

Buna göre Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası;

I. Özgür düşüncenin varlığı,

II. Ekonomide özel teşebbüs,

III. Cumhurbaşkanının tarafsızlığını

durumlarından hangilerini savunduğu söylenebilir?

• Bireylerin siyasi düşüncelerini rahat ve açık şekilde ifa­de etmeleri

• Türklerin geçmişten beri fikirlerini açık ve sağlam ifade etmeleri

• Cumhuriyet yönetimini savunmayan kesimlerle mücade­le edilmesi

• Bireylerin, farklı görüş ve düşüncelere saygılı olmaları

Birbirinden farklı düşünce ve istekleri temsil eden siyasi partilerin bulunması demokrasi ile yönetilen ülkelerin temel özelliğidir. Demokrasilerde her bireye oy hakkı tanınır. Halk, kendi düşünce ve isteklerini temsil eden partileri özgür ve demokratik ortamda seçerek yönetime katılır. Demokrasiler­de farklı düşüncelere saygı gösterilmesi ve bu düşüncelerin korunması esastır.

Bu bilgide demokrasinin;

I. Eşit oy prensibi,

II. Çoğulculuk anlayışı,

III. Yargı denetimi

ilkelerinden hangilerinin vurgulandığı söylenebilir?

• Yalnız I.

• Yalnız II.

• I ve II.

• II ve III.

Mecliste iktidarı elinde bulunduran Cumhuriyet Halk Fırka­sına karşı bir muhalefet havası esmeye başlamıştı. Mustafa Kemal’in yakın silah arkadaşlarından bazıları Cumhuriyet Halk Fırkasından ayrılarak 17 Kasım 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasını kurdular. Mustafa Kemal, demokratik düzenin kurulmasını istediğinden yeni fırkanın kuruluşun­dan memnun olmuştur. Yeni fırka için “Bırakınız, karşımıza çıksınlar, memleket işlerini münakaşa edelim. Bizim mecli­simizde de iki parti olmalı, hükumeti denetleme sistemi kurulmalı ve medeni ülkelerin parlamentolarına benzemeliyiz.” demiştir.

Bu bilgilerden hareketle aşağıdaki yargılardan hangisi­ne ulaşılamaz?

• Mustafa Kemal yeni bir fırkanın kurulmasına şiddetle karşı çıkmıştır.

• Mustafa Kemal ile bazı arkadaşları arasında siyasi görüş ayrılığı olmuştur.

• Mustafa Kemal, çok partili demokratik hayatın çağdaşlık anlayışına uygun olduğunu savunmuştur.

• Mustafa Kemal, devlet işlerinin Mecliste tartışılması gerektiğini belirtmiştir.

Serbest Cumhuriyet Fırkası, Atatürk’ün arzusuyla çok partili hayata geçmek amacıyla Fethi Okyar tarafından kurulmuştu. Kurulmasından kısa bir süre sonra par­ti büyümeye başladı. Fethi Bey’in Ege Gezisi halkın hükumet, inkılaplar, laiklik aleyhine gösteri yapmaları­na neden oldu. Bütün tedbirlere rağmen gericilik yeni­den tehlikeli boyutuyla ortaya çıktı ve partiye girenleri kontrol etmek mümkün olamıyordu. Bu kişileri Arap harflerinin kullanılacağını ifade etmekten çekinmediler. Fethi Bey partinin savunduğu ilke ve düşüncelerin öne­mini yitirmeye başlandığını görünce 18 Aralık 1930’da partinin kapatıldığını açıkladı.

Bu bilgilere bakılarak aşağıdaki yargılardan hangi­sine ulaşılamaz?

• Atatürk demokratik bir yaşamın ülkeye yerleşmesi­ni amaçlamıştır.

• Toplumun büyük bir kısmı laiklik ve yapılan inkılap­lara karşı çıkmıştır.

• Serbest Cumhuriyet Fırkasına üye olanlardan bazı­ları cumhuriyet rejimine karşı fikirler savunmuşlar­dır.

• Fethi Bey ülkenin siyasi bir kargaşanın içerisine gir­memesi için kurduğu partiyi kapatmıştır.

Şeyh Sait İsyanı’nın geniş bir alana yayılması üzerine hükumet Takrir-i Sükun Kanunu’nu çıkarmış, bölgede sıkı yönetim ve kısmi seferberlik ilan etmiştir. Sonuçta isyan bastırılmış isyancıların ele başları İstiklal Mahke­melerinde yargılanmış ve çoğu idam edilmiştir.

Bu bilgilere bakılarak aşağıdakilerden hangisi söy­lenemez?

• Hükümet isyancılara karşı yargı gücünü kullanmıştır.

• İsyan sırasında bazı temel haklar askıya alınmıştır.

• İstiklal Mahkemelerinin görevi sona ermiştir.

• Hükümet ülkenin bütünlüğü ve güvenliğini sağla­mak amacıyla tedbirler almıştır.

Şeyh Sait isyanı, 13 Şubat 1925’te Piran köyünde başladı. İsyan Elazığ, Bitlis ve Muş’a kadar yayıldı. isyancılar ilerleyerek kuzeyde Erzurum, güneyde Di­yarbakır önlerine kadar geldiler. Fethi Bey Hükümeti isyanı bastıramayınca istifa etti. Yeni hükümeti İsmet Bey kurdu. Ordu birlikleri takviye edildi, bölgede sıkı yönetim ilan edildi. Bölgedeki huzur ve güvenliği sağ­lamaya yönelik Takrir-i Sükun Kanunu çıkartıldı. İsyan 15 Nisan 1925’te bastırıldı. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının bazı üyelerinin isyan ile ilişkilerinin ortaya çıkması üzerine parti kapatıldı. İngiltere’nin etkisiyle Musul, Irak Hükümeti’ne bırakıldı.

Bu bilgilerden hareketle aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz?

• Şeyh Sait İsyanı içte ve dışta olumsuz sonuçların yaşanmasına neden olmuştur.

• Hükümeti kuran İsmet Bey, aldığı sert önlemlerle isyanın bastırılmasını sağlamıştır.

• İsyana destek veren kişiler Diyarbakır’da kurulan mahkemelerde yargılanarak idam edilmişlerdir.

• Türkiye, stratejik ve ekonomik açıdan önemli bir bölgeyi Şeyh Sait İsyanı nedeni ile kaybetmiştir.

Serbest Cumhuriyet Fırkasının programında; cumhuri­yetçilik ve laiklik esaslarına bağlı kalınacağı, seçimle­rin tek dereceli olacağı, kadınların siyasi haklara sahip olacağı ve ekonomide liberalizm savunulacağı gibi il­keler yer almıştır.

Bu bilgiye göre Serbest Cumhuriyet Fırkasının;

I. Halkın doğrudan yönetimde söz sahibi olması,

II. Bireylere eşit siyasi haklarının tanınması,

III. Ekonomide hür teşebbüsün olması

düşüncelerinden hangilerini amaçladığı savunula­bilir?

• Yalnız I.

• Yalnız III.

• II ve III.

• I, II ve III.

Siyasi partileri demokratik hayatın vazgeçilmez unsuru ola­rak gören Atatürk, bu konuda öncülük ederek yeni bir parti kurmuştur. Ancak daha çok partinin mecliste yer almasını isteyen Atatürk yakın arkadaşlarının yeni siyasi partiler kur­masına olumlu yönde yaklaşmıştır. Atatürk Dönemi’nde çok partili hayata geçme denemelerinde bulunulmuş ancak ba­şarılı olunamamıştır. Bu durum 1946 yılına kadar devletin tek parti ile yönetilmesinde etkili olmuştur.

Türkiye’de 1946 yılına kadar tek partili yönetimin uygu­lanması aşağıdakilerden hangisini engellediği savunu­lamaz?

• Milletvekillerin belli bir süreliğine seçilmesini

• Hükümetin birçok alanda denetlenmesini

• Farklı düşünce ve görüşlerin gelişmesini

• Demokrasi düşüncesinin yerleşmesini

Cumhuriyet Dönemi’nde Dünya Ekonomik Bunalımının Tür­kiye’nin olumsuz etkilenmesi yönetimde bulunan Cumhuriyet Halk Fırkası’nın çözümler getirememesi üzerine Atatürk yeni bir partinin kurulmasını istemiştir. Bu durum üzerine Serbest Cumhuriyet Fırkası kurulmuştur. Fırka ekonomide liberal düşünceyi savunmuş ve yönetimdeki partiye yardım­cı olmaya çalışmıştır.

Bu bilgiler bakılarak;

I. Türkiye’de çok partili hayata geçme denemesinin ya­şandığı,

II. Mecliste farklı görüş ve düşüncelere yer verildiği,

III. Türkiye’nin ekonomik bunalımı başarı ile çözüme kavuş­turduğu

yargılarından hangileri söylenebilir?

• Yalnız I.

• Yalnız III.

• I ve II.

• II ve III