ТҮРІК қағанаты

Түріктер алғашында Қытай шекарасының батысында, Алтай тауларының етегінде өмір сүрген.

• Парсы деректері

• Қытай деректері

• «Күлтегін» жазбасы бойынша

Кейін түрік тайпаларының көсемі басшылығымен иеліктерін Хуанхэ жағалауларына дейін кеңейтті.

• Мұқан

• Бумынның

• Істеми

«Түрік» атауы алғаш рет қытай деректерінде кездеседі.

-Қытайлар түріктерді ғұндардың ұрпағы деп санаған. Алғашында «түрік» этнонимі әскери шонжарлар деген мағынаны білдірсе, кейін «мықты, күшті» деген мағынада үстемдік етуші ашина әулетіне байланысты аталды.

• 542

• 545

• 552

Іле өзенінен солтүстік-шығысқа қарайғы аймақта түріктердің алғашқы мемлекетін құрушы Нағыз Түріктен тараған Ашина әулеті танымал бола бастады. Қытайдың ежелгі жылнамасында: «.... Алтынтаудың күнгейін мекен етіп, нөнелерге темірші болды. Алтынтаудың пішіні дулығаға келіңкірейді. Олар дулығаны өз тілдерінде «түрік» дейді. Бұл сөз халықтың аты болып қалды» -деп жазылған.

• 542 ж

• 545 ж

• 547 ж

Сүй патшалығы дәуіріндегі телелер жөнінде «Сүй кітабында» былай деп жазылған: «Телелердің ата-бабасы суннулардың тұқымы, үрім бұтағы өте көп. Балқаш көлінің шығысындағы тау аңғарларын мекендеп, өсіп-өніп келеді. Балқаш көлінің оңтүстігіндегі тайпа- барлығы жеті тайпа, бәрінің өз атауы және өз әскери күші бар. Олардың атаулары бөлек болғанымен, бәрінің ортақ атауы- Теле. Олар ___________________қарайды».

• Батыс Түрік қағанат

• Шығыс және Батыс Түрік қағанаттарына

• Шығыс қағанат

Қытай елшісі Түрік қолбасшысы Бумынға келіп, бейбіт қатынас орнады. Осы кезден бастап түркілер

-«...біреуді достық қатынас жасау үшін түрік сұлтаны Бумынға жібереді. Түріктерге ----- жылы келген елші қуанышпен қарсы алынады. «Ордадағылар: «бүгін бізге ұлы мемлекеттен елші келді, ұзамай біздің мемлекетіміз де өрге өрлейді»деп бірін-бірі құттықтай бастайды». Осынау елеусіз фактінің өзі жужандар өктемдігі түріктерге ауыр тигені, бостандық жолындағы қашса құтылмайтын соғыстан олардың тайсалмайтыны айқын көрінеді».

• 545

• 552

• 565

-Түріктер Жужандарға (авар) тәуелді болды.

-Жужан қағанаты- (402-552 ж.ж)Солтүстік Моңғолияда құрылған көшпелі мемлекет. Қытайдың солтүстігіндегі мемлекеттермен соғысып, Жетісуда Үйсін ордасына шапқыншылықтар жасады.Теле тайпалары Vғасырдан жужандарға тәуелділікте болды.

• 552 жылға дейін

• 554 жылға дейін

• 556 жылға дейін

• 565 жылға дейін

-Түрік қолбасшысы Бумын Қытайдағы Батыс Вэй патшалығымен бірігіп, жужандарды жеңеді.

-Түрік қағанаты құрылды.

• 557 ж

• 552 ж

• 603 ж

• 704

Алғашқы орта ғасырда құрылған Түрік қағанатының жер аумағы:

· Шығыста- Алтай тауы;

· Батыста – Каспий теңізі;

· Оңтүстік-шығыста-Қытай;

· Оңтүстік-батыста-______________ шектесіп жатты.

• Түркеш елімен

• Парсы елімен

• Қарахан елімен

Алғашқы орта ғасырда құрылған Түрік қағанатының жер аумағы:

· Шығыста- ________________

· Батыста – ________________

· Оңтүстік-шығыста-Қытай;

· Оңтүстік-батыста-Парсы елімен шектесіп жатты.

• Алтай тауы;

  Каспий теңізі;

• Қытай;

  Парсы