Қайталау сынағы 1(3)

Салауатты өмір - нұрлы болашақ. Салауатты өмір салты - бұл, ең бірінші, адамның денсаулығын сақтау мен нығайтуға бағытталған адамның белсенді әрекеті. Салауатты өмір салты аурудың алдын алу және денсаулықты нығайтудың негізі болып табылады. Салауатты өмір сүру үшін әрбір жасөспірім дене шынықтырумен айналысуы қажет. Шылым шекпеу, пайдалы тағам мен уақытында тамақ ішу - осының бәрі салауатты өмір деген ұғымға жатады. Әрбір адамның міндеті - өзінің денсаулығына көңіл бөліп, оны нығайту.

Салауатты өмір салтын сақтау неліктен қажет, мәтін бойынша анықтаңыз.

• Ауруды алдын алу үшін

• Дәрігерге бармау үшін

• Уақытылы тамақ ішу үшін

• Спортпен айналысу үшін

Салауатты өмір - нұрлы болашақ. Салауатты өмір салты - бұл, ең бірінші, адамның денсаулығын сақтау мен нығайтуға бағытталған адамның белсенді әрекеті. Салауатты өмір салты аурудың алдын алу және денсаулықты нығайтудың негізі болып табылады. Салауатты өмір сүру үшін әрбір жасөспірім дене шынықтырумен айналысуы қажет. Шылым шекпеу, пайдалы тағам мен уақытында тамақ ішу - осының бәрі салауатты өмір деген ұғымға жатады. Әрбір адамның міндеті - өзінің денсаулығына көңіл бөліп, оны нығайту.

Салауатты өмір салты ұғымына анықтама беріңіз.

• Аурудың алдын алу үшін ем қабылдау.

• Тазалық сақтау және спортпен айналысу.

• Дұрыс тамақтануды әдетке айналдыру.

• Денсаулықты сақтау мен нығайтуға бағытталған әрекет.

Бір топ адам бірде Әзірет Әлі шешенге келіп: «Бір сұрақ берейік, егер шын саңлақ болсаң, он түрлі жауап тауып сөйле», - дейді. Сонымен жаңағылар Әзірет Әлі шешенге: - ғылым артық па, әлде мал артық па? - деп оқыстан сұрақ қойыпты. Сол мезетте шешен: - Біріншіден, ғылым артық. Өйткені, ғылым – әулие-әнбиелердің мирасы; ал мал - перғауын мен Қарынбайдын мирасы. Екіншіден, ғылым сені сақтайды ал малды сен сақтайсың. Үшіншіден, ғылымның досы коп, ал малдың дұшпаны коп, Тортіншіден, ғылымды жұмсасаң арта береді, малды жұмсасаң азая береді Бесіншіден, ғылым саған құрметті атак береді, ал мал сараң деген атақ қалдырады. Алтыншыдан, ғылым озін-өзі сақтайды, ал малды үнемі бағу, күту керек. Жетіншіден, ғылым қиямет күні иесіне шапағатын қылғызады, ал мал иесіне қисапсыз жауап бергізеді. Сегізіншіден, ғылым тозбайды, жоғалмайды. Мал болса қолдың кірі, өледі. жоғалады. Тоғызыншыдан, ғылым кеңілді Нұрландырады, адамға ақыл-ой қосады; ал мал масаттандырады, болған үстіне бола түссе екен деп дүниеқоңыз етеді. Оныншыдан, ғылым құдайға зәһәт, таупиық. и ғибадат қылады; ал мал иесінің көңіліне тәкаппарлық салады, - деп тапқырлық танытыпты.

Ғылымның дүниеден артықшылығы?

• Мінезін нашар жаққа өзгертеді

• Адамға ақыл-ой қосады

• Адамды масаттандырады

• Досың санаулы ғана болады

Бір топ адам бірде Әзірет Әлі шешенге келіп: «Бір сұрақ берейік, егер шын саңлақ болсаң, он түрлі жауап тауып сөйле», - дейді. Сонымен жаңағылар Әзірет Әлі шешенге: - ғылым артық па, әлде мал артық па? - деп оқыстан сұрақ қойыпты. Сол мезетте шешен: - Біріншіден, ғылым артық. Өйткені, ғылым – әулие-әнбиелердің мирасы; ал мал - перғауын мен Қарынбайдын мирасы. Екіншіден, ғылым сені сақтайды ал малды сен сақтайсың. Үшіншіден, ғылымның досы коп, ал малдың дұшпаны коп, Тортіншіден, ғылымды жұмсасаң арта береді, малды жұмсасаң азая береді Бесіншіден, ғылым саған құрметті атак береді, ал мал сараң деген атақ қалдырады. Алтыншыдан, ғылым озін-өзі сақтайды, ал малды үнемі бағу, күту керек. Жетіншіден, ғылым қиямет күні иесіне шапағатын қылғызады, ал мал иесіне қисапсыз жауап бергізеді. Сегізіншіден, ғылым тозбайды, жоғалмайды. Мал болса қолдың кірі, өледі. жоғалады. Тоғызыншыдан, ғылым кеңілді Нұрландырады, адамға ақыл-ой қосады; ал мал масаттандырады, болған үстіне бола түссе екен деп дүниеқоңыз етеді. Оныншыдан, ғылым құдайға зәһәт, таупиық. и ғибадат қылады; ал мал иесінің көңіліне тәкаппарлық салады, - деп тапқырлық танытыпты.

Әзірет Әлі шешеннің сөзін ұтымды етіп тұрған тәсіл?

• Жобалап айту

• Суреттеп айту

• Салыстыра айту

• Жырлап айту

Бір топ адам бірде Әзірет Әлі шешенге келіп: «Бір сұрақ берейік, егер шын саңлақ болсаң, он түрлі жауап тауып сөйле», - дейді. Сонымен жаңағылар Әзірет Әлі шешенге: - ғылым артық па, әлде мал артық па? - деп оқыстан сұрақ қойыпты. Сол мезетте шешен: - Біріншіден, ғылым артық. Өйткені, ғылым – әулие-әнбиелердің мирасы; ал мал - перғауын мен Қарынбайдын мирасы. Екіншіден, ғылым сені сақтайды ал малды сен сақтайсың. Үшіншіден, ғылымның досы коп, ал малдың дұшпаны коп, Тортіншіден, ғылымды жұмсасаң арта береді, малды жұмсасаң азая береді Бесіншіден, ғылым саған құрметті атак береді, ал мал сараң деген атақ қалдырады. Алтыншыдан, ғылым озін-өзі сақтайды, ал малды үнемі бағу, күту керек. Жетіншіден, ғылым қиямет күні иесіне шапағатын қылғызады, ал мал иесіне қисапсыз жауап бергізеді. Сегізіншіден, ғылым тозбайды, жоғалмайды. Мал болса қолдың кірі, өледі. жоғалады. Тоғызыншыдан, ғылым кеңілді Нұрландырады, адамға ақыл-ой қосады; ал мал масаттандырады, болған үстіне бола түссе екен деп дүниеқоңыз етеді. Оныншыдан, ғылым құдайға зәһәт, таупиық. и ғибадат қылады; ал мал иесінің көңіліне тәкаппарлық салады, - деп тапқырлық танытыпты.

Ғылымның адамға құрмет әкелетіні шешеннің нешінші жауабында айтылған?

• Төртінші

• Алтыншы

• Жетінші

• Бесінші

Бір топ адам бірде Әзірет Әлі шешенге келіп: «Бір сұрақ берейік, егер шын саңлақ болсаң, он түрлі жауап тауып сөйле», - дейді. Сонымен жаңағылар Әзірет Әлі шешенге: - ғылым артық па, әлде мал артық па? - деп оқыстан сұрақ қойыпты. Сол мезетте шешен: - Біріншіден, ғылым артық. Өйткені, ғылым – әулие-әнбиелердің мирасы; ал мал - перғауын мен Қарынбайдын мирасы. Екіншіден, ғылым сені сақтайды ал малды сен сақтайсың. Үшіншіден, ғылымның досы коп, ал малдың дұшпаны коп, Тортіншіден, ғылымды жұмсасаң арта береді, малды жұмсасаң азая береді Бесіншіден, ғылым саған құрметті атак береді, ал мал сараң деген атақ қалдырады. Алтыншыдан, ғылым озін-өзі сақтайды, ал малды үнемі бағу, күту керек. Жетіншіден, ғылым қиямет күні иесіне шапағатын қылғызады, ал мал иесіне қисапсыз жауап бергізеді. Сегізіншіден, ғылым тозбайды, жоғалмайды. Мал болса қолдың кірі, өледі. жоғалады. Тоғызыншыдан, ғылым кеңілді Нұрландырады, адамға ақыл-ой қосады; ал мал масаттандырады, болған үстіне бола түссе екен деп дүниеқоңыз етеді. Оныншыдан, ғылым құдайға зәһәт, таупиық. и ғибадат қылады; ал мал иесінің көңіліне тәкаппарлық салады, - деп тапқырлық танытыпты.

Мәтін мазмұнына сай мақал?

• Киім кірі жүса кетеді. Көңіл кiрi айтса кетеді.

• Мың малың болғанша, Бір балаң ғалым болсын.

• Мал котерер өлімді. Дос көтерер көңілді.

• Аңқау бері қой үркітеді. Ақылсыз адам ел үркітеді.

Асан қайғы Желмаяға мініп, жиһан кезіп, «Жерұйық» дейтін ну орманды, көкорай, шалғынды, сулы жер, қой үстіне бозторғай жұмыртқалайтын қоныс іздейді. «Елді сол жерге қоныстандырсам!» -деп арман етеді. Жүрген жерінде жақсы қонысқа да, жаман қонысқа да баға беріп отырады. Түркістанның қасында ескі қорған қала Сауранды көргенде: «әттеген-ай, қорғанды ай тақырдың бетіне, Шөлістанның өтіне салған екен. Сарқырап аққан суы жоқ, жайқалып тұрған нуы жоқ. Түбі тұрақты : - қала бола алмас», - деген екен. Асан қайғы Маңғыстауға үш барып, үш қайтыпты. Асанның екі баласы: «Маңғыстау малға жайлы қоныс бола алар ма?» – дегенде, Асан қайғы: «Түбінде мал баққан шаруаға Маңғыстаудан жақсы жер болмас», – депті. Жетісуды көргенде: «Мынау Жетісудың ағашының басы сайын жеміс екен, шаруаға жақсы қоныс екен», - депті. Баянауыл тауын көргенде: «Баянға жаймай, қой семірмес», - деп, Асан қазіргі Баянауылды өзіне жайлау етіпті. Қаратал өзенінің өлкесін көргенде: «Ей, сарқырап аққан Қаратал, артың кең, алдың тар-ау!» – депті. Өйткені бұл өзен құмға сіңіп жатады екен. Шу өлкесін көргенде: «Ей, Шу, атыңды теріс қойыпты! ! Тегінде бір шулағаның болмаса, ну қамысың еліңді жұтқа бермес», - депті. Шудың аяғында Сарысу елі шөп жимай, Шудың қамысын қыстап, жаз Арқаны жайлайды екен. Әулие-Атаның (қазіргі Тараз қаласы) шығысынан аққан Талас, батысынан аққан Келес дейтін өзендерді коргенде, малға жайлы екенін біліп: «Ей, екі Талас, бір Келес, малсыз күнің кенелмес. Жері де жайылған малға жүт болмас!» - деген екен. Ақмешіт (қазіргі Қызылорда) тұсындағы Сыр елкесін көргенде: «Ей, Ақмешіт, жерің шаң екен, суың жар екен, әр бұтаның түбінде кесек етің бар екен! Елің жұтамас, малыңның көзіне сақ бол!» – депті. Бірақ Асан ол кезде шұрайлы, қоныс, нулы өлке таба алмапты. Ол Ұлытау жаққа келіп қайтыс болыпты.

«Қой үстіне бозторғай жұмыртқалайтын» тіркесінің орнына қоюға болатын сөзді табыңыз.

• Нулы

• Мамыражай

• Жайсыз

• Қазыналы

Асан қайғы Желмаяға мініп, жиһан кезіп, «Жерұйық» дейтін ну орманды, көкорай, шалғынды, сулы жер, қой үстіне бозторғай жұмыртқалайтын қоныс іздейді. «Елді сол жерге қоныстандырсам!» -деп арман етеді. Жүрген жерінде жақсы қонысқа да, жаман қонысқа да баға беріп отырады. Түркістанның қасында ескі қорған қала Сауранды көргенде: «әттеген-ай, қорғанды ай тақырдың бетіне, Шөлістанның өтіне салған екен. Сарқырап аққан суы жоқ, жайқалып тұрған нуы жоқ. Түбі тұрақты : - қала бола алмас», - деген екен. Асан қайғы Маңғыстауға үш барып, үш қайтыпты. Асанның екі баласы: «Маңғыстау малға жайлы қоныс бола алар ма?» – дегенде, Асан қайғы: «Түбінде мал баққан шаруаға Маңғыстаудан жақсы жер болмас», – депті. Жетісуды көргенде: «Мынау Жетісудың ағашының басы сайын жеміс екен, шаруаға жақсы қоныс екен», - депті. Баянауыл тауын көргенде: «Баянға жаймай, қой семірмес», - деп, Асан қазіргі Баянауылды өзіне жайлау етіпті. Қаратал өзенінің өлкесін көргенде: «Ей, сарқырап аққан Қаратал, артың кең, алдың тар-ау!» – депті. Өйткені бұл өзен құмға сіңіп жатады екен. Шу өлкесін көргенде: «Ей, Шу, атыңды теріс қойыпты! ! Тегінде бір шулағаның болмаса, ну қамысың еліңді жұтқа бермес», - депті. Шудың аяғында Сарысу елі шөп жимай, Шудың қамысын қыстап, жаз Арқаны жайлайды екен. Әулие-Атаның (қазіргі Тараз қаласы) шығысынан аққан Талас, батысынан аққан Келес дейтін өзендерді коргенде, малға жайлы екенін біліп: «Ей, екі Талас, бір Келес, малсыз күнің кенелмес. Жері де жайылған малға жүт болмас!» - деген екен. Ақмешіт (қазіргі Қызылорда) тұсындағы Сыр елкесін көргенде: «Ей, Ақмешіт, жерің шаң екен, суың жар екен, әр бұтаның түбінде кесек етің бар екен! Елің жұтамас, малыңның көзіне сақ бол!» – депті. Бірақ Асан ол кезде шұрайлы, қоныс, нулы өлке таба алмапты. Ол Ұлытау жаққа келіп қайтыс болыпты.

Мәтін бойынша Асан қайғының «Жерұйықты» іздеу сапарына тән емес жауапты көрсетіңіз.

• Маңғыстауға үш барып, үш қайтады

• Баянауылды өзіне жайлау етеді.

• Құмға сіңіп жататын өзенге кездеседі.

• Қорғанды ай тақырдың бетіне салады.

Асан қайғы Желмаяға мініп, жиһан кезіп, «Жерұйық» дейтін ну орманды, көкорай, шалғынды, сулы жер, қой үстіне бозторғай жұмыртқалайтын қоныс іздейді. «Елді сол жерге қоныстандырсам!» -деп арман етеді. Жүрген жерінде жақсы қонысқа да, жаман қонысқа да баға беріп отырады. Түркістанның қасында ескі қорған қала Сауранды көргенде: «әттеген-ай, қорғанды ай тақырдың бетіне, Шөлістанның өтіне салған екен. Сарқырап аққан суы жоқ, жайқалып тұрған нуы жоқ. Түбі тұрақты : - қала бола алмас», - деген екен. Асан қайғы Маңғыстауға үш барып, үш қайтыпты. Асанның екі баласы: «Маңғыстау малға жайлы қоныс бола алар ма?» – дегенде, Асан қайғы: «Түбінде мал баққан шаруаға Маңғыстаудан жақсы жер болмас», – депті. Жетісуды көргенде: «Мынау Жетісудың ағашының басы сайын жеміс екен, шаруаға жақсы қоныс екен», - депті. Баянауыл тауын көргенде: «Баянға жаймай, қой семірмес», - деп, Асан қазіргі Баянауылды өзіне жайлау етіпті. Қаратал өзенінің өлкесін көргенде: «Ей, сарқырап аққан Қаратал, артың кең, алдың тар-ау!» – депті. Өйткені бұл өзен құмға сіңіп жатады екен. Шу өлкесін көргенде: «Ей, Шу, атыңды теріс қойыпты! ! Тегінде бір шулағаның болмаса, ну қамысың еліңді жұтқа бермес», - депті. Шудың аяғында Сарысу елі шөп жимай, Шудың қамысын қыстап, жаз Арқаны жайлайды екен. Әулие-Атаның (қазіргі Тараз қаласы) шығысынан аққан Талас, батысынан аққан Келес дейтін өзендерді коргенде, малға жайлы екенін біліп: «Ей, екі Талас, бір Келес, малсыз күнің кенелмес. Жері де жайылған малға жүт болмас!» - деген екен. Ақмешіт (қазіргі Қызылорда) тұсындағы Сыр елкесін көргенде: «Ей, Ақмешіт, жерің шаң екен, суың жар екен, әр бұтаның түбінде кесек етің бар екен! Елің жұтамас, малыңның көзіне сақ бол!» – депті. Бірақ Асан ол кезде шұрайлы, қоныс, нулы өлке таба алмапты. Ол Ұлытау жаққа келіп қайтыс болыпты.

Мәтін қай үлгіде жазылған?

• Аңыз

• Мысал

• Ертегі

• Ақпарат

Асан қайғы Желмаяға мініп, жиһан кезіп, «Жерұйық» дейтін ну орманды, көкорай, шалғынды, сулы жер, қой үстіне бозторғай жұмыртқалайтын қоныс іздейді. «Елді сол жерге қоныстандырсам!» -деп арман етеді. Жүрген жерінде жақсы қонысқа да, жаман қонысқа да баға беріп отырады. Түркістанның қасында ескі қорған қала Сауранды көргенде: «әттеген-ай, қорғанды ай тақырдың бетіне, Шөлістанның өтіне салған екен. Сарқырап аққан суы жоқ, жайқалып тұрған нуы жоқ. Түбі тұрақты : - қала бола алмас», - деген екен. Асан қайғы Маңғыстауға үш барып, үш қайтыпты. Асанның екі баласы: «Маңғыстау малға жайлы қоныс бола алар ма?» – дегенде, Асан қайғы: «Түбінде мал баққан шаруаға Маңғыстаудан жақсы жер болмас», – депті. Жетісуды көргенде: «Мынау Жетісудың ағашының басы сайын жеміс екен, шаруаға жақсы қоныс екен», - депті. Баянауыл тауын көргенде: «Баянға жаймай, қой семірмес», - деп, Асан қазіргі Баянауылды өзіне жайлау етіпті. Қаратал өзенінің өлкесін көргенде: «Ей, сарқырап аққан Қаратал, артың кең, алдың тар-ау!» – депті. Өйткені бұл өзен құмға сіңіп жатады екен. Шу өлкесін көргенде: «Ей, Шу, атыңды теріс қойыпты! ! Тегінде бір шулағаның болмаса, ну қамысың еліңді жұтқа бермес», - депті. Шудың аяғында Сарысу елі шөп жимай, Шудың қамысын қыстап, жаз Арқаны жайлайды екен. Әулие-Атаның (қазіргі Тараз қаласы) шығысынан аққан Талас, батысынан аққан Келес дейтін өзендерді коргенде, малға жайлы екенін біліп: «Ей, екі Талас, бір Келес, малсыз күнің кенелмес. Жері де жайылған малға жүт болмас!» - деген екен. Ақмешіт (қазіргі Қызылорда) тұсындағы Сыр елкесін көргенде: «Ей, Ақмешіт, жерің шаң екен, суың жар екен, әр бұтаның түбінде кесек етің бар екен! Елің жұтамас, малыңның көзіне сақ бол!» – депті. Бірақ Асан ол кезде шұрайлы, қоныс, нулы өлке таба алмапты. Ол Ұлытау жаққа келіп қайтыс болыпты.

Мәтінде жауабы жоқ қатарды табыңыз.

• Ағашы сайын жер қайсы?

• Пайдалы қазбаға бай жер қайсы?

• Шөл жер қайсы?

• Мал баққанға жайлы қоныс қайсы?