3. Мәтіннің негізгі ойы, Мәтіндегі негізгі және қосымша ақпарат,

@sagi_space

Бiр патшаның  баласы қышыма  ауруына ұшырайды. Ауру сал­дарынан бала түнде ұйқыдан, күндiз күлкiден қалады. Патшаның баласын қаратпаған емшi, тәуiп қалмайды. Күндердiң күнiнде бiр емшi баланың балды көп жегеннен ауыратынын анықтайды.

– Балды жеудi қойса, ауруынан құлан-таза айығып кетедi, – дейдi емшi. Әкесi баласына  «саған бал жеуге болмайды» десе, оның тыңдамауы мүмкiн екенiн ойлайды. «Баршаға патша болғаныммен, балама әке ғанамын. Ол еркелiкпен менiң тiлiмдi алмай қоюы әбден мүмкiн» деп, басқа жолын iздейдi. Сөйтсе, баланың жақсы көретiн ұстазы бар екен. Ол бүкiл елге аты белгiлi ғұлама болса керек. Ғұламаны патша шақырып алып:

– Сенiң шәкiртiңнiң науқасы балдан екен. Балама бал жеудi қой деп айтып көршi. Сенiң сөзiңдi жерге тастамас. Өйткенi, сенi сыйлайды, – дейдi. Ғұлама құп көредi. Сөйтiп, патша сарайынан шығып кетедi. Содан бiрнеше күн өтедi, ғұлама балаға бармайды. Бiрнеше апта, ай өтедi, бармайды. Қырық күн өтедi, бармайды. Тек қырық бiрiншi күнi ғана ғұлама балаға барып, бал жеуiн қойғызады. Шәкiртi науқасынан аз уақытта айығып, жаны тыныш табады. Мұны көрген патша ғұламаны шақырып алып:

– Ей, ұстаз! Сен менiң бұйрығымды неге бiрден орындамадың? – деп сұрайды.  Сонда ғұлама:

– О, патшам! Алғашқы күнi балаға барып: «Бал жеудi қой!» – деп айтуға мен лайық болмадым. Өйткенi, мен өзiм де балды көп жеушi едiм. Бал жейтiн басыммен балаға «бал жеудi қой!» десем, оған әсер етпеген болар едi. Өзiм iстейтiн iстi балаға iстеме дегенмен, бәрiбiр оң нәтиже бермес едi. Сондықтан алдымен мен өзiм бал жеудi қойдым. Балдың нәрi бойымнан кеткенше, қырық күн күттiм. Содан соң балаға «бал жеудi қой?» деп ем, ол айтқанымды екi етпедi. Өйткенi, мен оған ақыл айтуға толық лайық едiм, – дептi.

1.Мәтін мазмұнына лайықты тақырып?

• Ғұламаның даналығы

• Патшаның баласы

• Патшаның баласы

• Тәуіптің болжамы

Бiр патшаның  баласы қышыма  ауруына ұшырайды. Ауру сал­дарынан бала түнде ұйқыдан, күндiз күлкiден қалады. Патшаның баласын қаратпаған емшi, тәуiп қалмайды. Күндердiң күнiнде бiр емшi баланың балды көп жегеннен ауыратынын анықтайды.

– Балды жеудi қойса, ауруынан құлан-таза айығып кетедi, – дейдi емшi. Әкесi баласына  «саған бал жеуге болмайды» десе, оның тыңдамауы мүмкiн екенiн ойлайды. «Баршаға патша болғаныммен, балама әке ғанамын. Ол еркелiкпен менiң тiлiмдi алмай қоюы әбден мүмкiн» деп, басқа жолын iздейдi. Сөйтсе, баланың жақсы көретiн ұстазы бар екен. Ол бүкiл елге аты белгiлi ғұлама болса керек. Ғұламаны патша шақырып алып:

– Сенiң шәкiртiңнiң науқасы балдан екен. Балама бал жеудi қой деп айтып көршi. Сенiң сөзiңдi жерге тастамас. Өйткенi, сенi сыйлайды, – дейдi. Ғұлама құп көредi. Сөйтiп, патша сарайынан шығып кетедi. Содан бiрнеше күн өтедi, ғұлама балаға бармайды. Бiрнеше апта, ай өтедi, бармайды. Қырық күн өтедi, бармайды. Тек қырық бiрiншi күнi ғана ғұлама балаға барып, бал жеуiн қойғызады. Шәкiртi науқасынан аз уақытта айығып, жаны тыныш табады. Мұны көрген патша ғұламаны шақырып алып:

– Ей, ұстаз! Сен менiң бұйрығымды неге бiрден орындамадың? – деп сұрайды.  Сонда ғұлама:

– О, патшам! Алғашқы күнi балаға барып: «Бал жеудi қой!» – деп айтуға мен лайық болмадым. Өйткенi, мен өзiм де балды көп жеушi едiм. Бал жейтiн басыммен балаға «бал жеудi қой!» десем, оған әсер етпеген болар едi. Өзiм iстейтiн iстi балаға iстеме дегенмен, бәрiбiр оң нәтиже бермес едi. Сондықтан алдымен мен өзiм бал жеудi қойдым. Балдың нәрi бойымнан кеткенше, қырық күн күттiм. Содан соң балаға «бал жеудi қой?» деп ем, ол айтқанымды екi етпедi. Өйткенi, мен оған ақыл айтуға толық лайық едiм, – дептi.

Мәтін мазмұнына алшақ ой?

• Балдың нәрі бойымнан кеткенше күттім.

• Патша өзі бал көп жейді екен.

Бiр патшаның  баласы қышыма  ауруына ұшырайды. Ауру сал­дарынан бала түнде ұйқыдан, күндiз күлкiден қалады. Патшаның баласын қаратпаған емшi, тәуiп қалмайды. Күндердiң күнiнде бiр емшi баланың балды көп жегеннен ауыратынын анықтайды.

– Балды жеудi қойса, ауруынан құлан-таза айығып кетедi, – дейдi емшi. Әкесi баласына  «саған бал жеуге болмайды» десе, оның тыңдамауы мүмкiн екенiн ойлайды. «Баршаға патша болғаныммен, балама әке ғанамын. Ол еркелiкпен менiң тiлiмдi алмай қоюы әбден мүмкiн» деп, басқа жолын iздейдi. Сөйтсе, баланың жақсы көретiн ұстазы бар екен. Ол бүкiл елге аты белгiлi ғұлама болса керек. Ғұламаны патша шақырып алып:

– Сенiң шәкiртiңнiң науқасы балдан екен. Балама бал жеудi қой деп айтып көршi. Сенiң сөзiңдi жерге тастамас. Өйткенi, сенi сыйлайды, – дейдi. Ғұлама құп көредi. Сөйтiп, патша сарайынан шығып кетедi. Содан бiрнеше күн өтедi, ғұлама балаға бармайды. Бiрнеше апта, ай өтедi, бармайды. Қырық күн өтедi, бармайды. Тек қырық бiрiншi күнi ғана ғұлама балаға барып, бал жеуiн қойғызады. Шәкiртi науқасынан аз уақытта айығып, жаны тыныш табады. Мұны көрген патша ғұламаны шақырып алып:

– Ей, ұстаз! Сен менiң бұйрығымды неге бiрден орындамадың? – деп сұрайды.  Сонда ғұлама:

– О, патшам! Алғашқы күнi балаға барып: «Бал жеудi қой!» – деп айтуға мен лайық болмадым. Өйткенi, мен өзiм де балды көп жеушi едiм. Бал жейтiн басыммен балаға «бал жеудi қой!» десем, оған әсер етпеген болар едi. Өзiм iстейтiн iстi балаға iстеме дегенмен, бәрiбiр оң нәтиже бермес едi. Сондықтан алдымен мен өзiм бал жеудi қойдым. Балдың нәрi бойымнан кеткенше, қырық күн күттiм. Содан соң балаға «бал жеудi қой?» деп ем, ол айтқанымды екi етпедi. Өйткенi, мен оған ақыл айтуға толық лайық едiм, – дептi.

Патшаның ғұламаға барып өтініш айтуының себебі?

• Патшаның ғұламаға барып өтініш айтуының себебі

• Баласы ұстазын қатты сыйлайтындықтан

• Патшаның өзі де бал жейтіндіктен

Бiр патшаның  баласы қышыма  ауруына ұшырайды. Ауру сал­дарынан бала түнде ұйқыдан, күндiз күлкiден қалады. Патшаның баласын қаратпаған емшi, тәуiп қалмайды. Күндердiң күнiнде бiр емшi баланың балды көп жегеннен ауыратынын анықтайды.

– Балды жеудi қойса, ауруынан құлан-таза айығып кетедi, – дейдi емшi. Әкесi баласына  «саған бал жеуге болмайды» десе, оның тыңдамауы мүмкiн екенiн ойлайды. «Баршаға патша болғаныммен, балама әке ғанамын. Ол еркелiкпен менiң тiлiмдi алмай қоюы әбден мүмкiн» деп, басқа жолын iздейдi. Сөйтсе, баланың жақсы көретiн ұстазы бар екен. Ол бүкiл елге аты белгiлi ғұлама болса керек. Ғұламаны патша шақырып алып:

– Сенiң шәкiртiңнiң науқасы балдан екен. Балама бал жеудi қой деп айтып көршi. Сенiң сөзiңдi жерге тастамас. Өйткенi, сенi сыйлайды, – дейдi. Ғұлама құп көредi. Сөйтiп, патша сарайынан шығып кетедi. Содан бiрнеше күн өтедi, ғұлама балаға бармайды. Бiрнеше апта, ай өтедi, бармайды. Қырық күн өтедi, бармайды. Тек қырық бiрiншi күнi ғана ғұлама балаға барып, бал жеуiн қойғызады. Шәкiртi науқасынан аз уақытта айығып, жаны тыныш табады. Мұны көрген патша ғұламаны шақырып алып:

– Ей, ұстаз! Сен менiң бұйрығымды неге бiрден орындамадың? – деп сұрайды.  Сонда ғұлама:

– О, патшам! Алғашқы күнi балаға барып: «Бал жеудi қой!» – деп айтуға мен лайық болмадым. Өйткенi, мен өзiм де балды көп жеушi едiм. Бал жейтiн басыммен балаға «бал жеудi қой!» десем, оған әсер етпеген болар едi. Өзiм iстейтiн iстi балаға iстеме дегенмен, бәрiбiр оң нәтиже бермес едi. Сондықтан алдымен мен өзiм бал жеудi қойдым. Балдың нәрi бойымнан кеткенше, қырық күн күттiм. Содан соң балаға «бал жеудi қой?» деп ем, ол айтқанымды екi етпедi. Өйткенi, мен оған ақыл айтуға толық лайық едiм, – дептi.

Мәтін мазмұнын қорытындылайтын ой?

• Малға достың мұңы жоқ малдан басқа.

• Мықты болсаң, өзіңнің нәпсәңді жең.

• Өзі өзгеше боламын демектің түбі — мақтан.

• Өзіңе сен, өзіңді алып шығар Еңбегің мен ақылың екі жақтап.

Ердің астына өрмелі қайыс арқан орап, кертөбелге мініп, қасына екі ұлын ертіп, Үміт келгенде екі баласы көрген аң орнынан әлі қозғалмапты. Үміт бірден таныды. Жеткен таутеке таста қалшиып дара тұр. Жаралы-ау, жануар. Ол екі ұлына тау жақтан барып, текені ылдиға қарай үркітуді тапсырды. Өзі аттан түсіп, қайыс арқанды қолына алып шалма құрды. Аттың айылын дұрыстап тартты. Егер таутеке сәтін салса, ойға қашуы керек. Тайларын таудың етегіне қалдырған Сапар мен Жапар сыбырлап сөйлеп, баспалап басып, таутекенің артынан барып үркітті. Теке одырайып бір қарады да, пысқырып тұра қашты.

Үміт кер төбелге қамшы басты. Жаралы болса да, теке жүйрік екен. Құлағының түбінен тер шыға кертөбел көсілді. Үміт текені қуып жетті. Қуып жетті де, арқанды иіріп лақтырып кеп қалды. Арқан текенің мүйізімен бір аяғын орап түсті. Үміт тақымға баса қойды. Кертөбел сенделіп кетті. Теке омақасып құлады. Тайларына мінген Сапар мен Жапар да шауып жетті. Екі езулері екі құлағында, аналарын құшақтап мәз. Үміт текенің жарасын бірден көрді. Үшеуі таутекенің мойнына арқанды күрмеп байлап, ауылға алып келді.

.Жаралы таутекені ұстауының себебі?

• Таутекенің етін азық қылу мақсатымен

• Жаралы аңның құздан құлап өлуіне жол бермегендіктен

• Ауылға апарып жарасын емдемек ниетпен

• Таутекенің еті мен мүйізін алу үшін

Ердің астына өрмелі қайыс арқан орап, кертөбелге мініп, қасына екі ұлын ертіп, Үміт келгенде екі баласы көрген аң орнынан әлі қозғалмапты. Үміт бірден таныды. Жеткен таутеке таста қалшиып дара тұр. Жаралы-ау, жануар. Ол екі ұлына тау жақтан барып, текені ылдиға қарай үркітуді тапсырды. Өзі аттан түсіп, қайыс арқанды қолына алып шалма құрды. Аттың айылын дұрыстап тартты. Егер таутеке сәтін салса, ойға қашуы керек. Тайларын таудың етегіне қалдырған Сапар мен Жапар сыбырлап сөйлеп, баспалап басып, таутекенің артынан барып үркітті. Теке одырайып бір қарады да, пысқырып тұра қашты.

Үміт кер төбелге қамшы басты. Жаралы болса да, теке жүйрік екен. Құлағының түбінен тер шыға кертөбел көсілді. Үміт текені қуып жетті. Қуып жетті де, арқанды иіріп лақтырып кеп қалды. Арқан текенің мүйізімен бір аяғын орап түсті. Үміт тақымға баса қойды. Кертөбел сенделіп кетті. Теке омақасып құлады. Тайларына мінген Сапар мен Жапар да шауып жетті. Екі езулері екі құлағында, аналарын құшақтап мәз. Үміт текенің жарасын бірден көрді. Үшеуі таутекенің мойнына арқанды күрмеп байлап, ауылға алып келді.

Жаралы таутекені тақымға басқанда Кертөбел аттың сенделіп кетуінің себебі?

• Кездейсоқ болғандықтан

• Таутекенің алапат күшінен

• Кертөбелдің үркіп кетуінен

Ердің астына өрмелі қайыс арқан орап, кертөбелге мініп, қасына екі ұлын ертіп, Үміт келгенде екі баласы көрген аң орнынан әлі қозғалмапты. Үміт бірден таныды. Жеткен таутеке таста қалшиып дара тұр. Жаралы-ау, жануар. Ол екі ұлына тау жақтан барып, текені ылдиға қарай үркітуді тапсырды. Өзі аттан түсіп, қайыс арқанды қолына алып шалма құрды. Аттың айылын дұрыстап тартты. Егер таутеке сәтін салса, ойға қашуы керек. Тайларын таудың етегіне қалдырған Сапар мен Жапар сыбырлап сөйлеп, баспалап басып, таутекенің артынан барып үркітті. Теке одырайып бір қарады да, пысқырып тұра қашты.

Үміт кер төбелге қамшы басты. Жаралы болса да, теке жүйрік екен. Құлағының түбінен тер шыға кертөбел көсілді. Үміт текені қуып жетті. Қуып жетті де, арқанды иіріп лақтырып кеп қалды. Арқан текенің мүйізімен бір аяғын орап түсті. Үміт тақымға баса қойды. Кертөбел сенделіп кетті. Теке омақасып құлады. Тайларына мінген Сапар мен Жапар да шауып жетті. Екі езулері екі құлағында, аналарын құшақтап мәз. Үміт текенің жарасын бірден көрді. Үшеуі таутекенің мойнына арқанды күрмеп байлап, ауылға алып келді.

Мәтін мазмұнын жеткізудегі тәсілдер?

• Зерттеу, суреттеу

• Әңгімелеу, сипаттау

• Хабарлау, зерттеу

Ердің астына өрмелі қайыс арқан орап, кертөбелге мініп, қасына екі ұлын ертіп, Үміт келгенде екі баласы көрген аң орнынан әлі қозғалмапты. Үміт бірден таныды. Жеткен таутеке таста қалшиып дара тұр. Жаралы-ау, жануар. Ол екі ұлына тау жақтан барып, текені ылдиға қарай үркітуді тапсырды. Өзі аттан түсіп, қайыс арқанды қолына алып шалма құрды. Аттың айылын дұрыстап тартты. Егер таутеке сәтін салса, ойға қашуы керек. Тайларын таудың етегіне қалдырған Сапар мен Жапар сыбырлап сөйлеп, баспалап басып, таутекенің артынан барып үркітті. Теке одырайып бір қарады да, пысқырып тұра қашты.

Үміт кер төбелге қамшы басты. Жаралы болса да, теке жүйрік екен. Құлағының түбінен тер шыға кертөбел көсілді. Үміт текені қуып жетті. Қуып жетті де, арқанды иіріп лақтырып кеп қалды. Арқан текенің мүйізімен бір аяғын орап түсті. Үміт тақымға баса қойды. Кертөбел сенделіп кетті. Теке омақасып құлады. Тайларына мінген Сапар мен Жапар да шауып жетті. Екі езулері екі құлағында, аналарын құшақтап мәз. Үміт текенің жарасын бірден көрді. Үшеуі таутекенің мойнына арқанды күрмеп байлап, ауылға алып келді.

Мәтін мазмұнына лайықты тақырып?

• Аңшы балалар

• Жаралы таутеке

• Сапар мен Жапар