10. sınıf Geçiş Dönemi ve Şiirşiir

üküş sözleme söz birer sözle az tümen söz tügünin bu bir sözde yaz (Sözü çok söyleme, sırasında ve az söyle; binlerce söz düğümünü bu bir sözle çöz.) Bu dizeler Kutadgu Bilig’in aşağıdaki özelliklerinden hangisine örnek olabilir?

• Nasihatname özelliği taşımaktadır.

• Türk tarihi açısından önemlidir.

• İslami geleneğin etkileri görülür.

• Karahanlılar Dönemi’nde yazılmıştır.

• Arapça ve Farsça sözcüklere yer verilmiştir.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde dinî bir öge kullanılmıştır?

• yatıg yarlıkagıl içür bir yigü ümeg edgü tutgıl ay bilge bügü (Yabancıyı esirge, yedir içir; ey bilge kişi konuğunu iyi ağırla.) cennet yolunu açtı.)

• Budur erdin erse tur aç emdi köz eşitmedin erse eşit mende söz (Uyuduysan şimdi kalk gözünü aç, işitmediysen benden söz dinle.)

• ukuş kadrini hem ukuşlug bilir bilig satsa bilge biliglig alır (Akıl kıymetini yine akıl sahipleri bilir, âlim bilgi satsa bilgili insanlar onu alır.)

• kökiş turna kökte közi yaş saçar tizilmiş titir teg uçar yelgürer (Mavi turna gökte yüksek sesler çıkarır, dizilmiş deve kervanı gibi uçar havalanır.)

• tugardın ese keldi öndün yeli ajun etgüke açtı uştmah yolı (Doğu rüzgârı doğudan eserek geldi, dünyayı süslemek için cennet yolunu açtı.)

“Türk Lehçeleri Divanı” anlamını taşıyan eser, dilimizin söz varlığı ve ses, biçim, anlam yapısı ile ilgili pek çok bilgi içerir. Anlatım özelliği, kültürel zenginlik açısından Türkçenin Arapçadan hiç de geri kalmayan bir dil olduğunu göstermek amacıyla yazılmıştır. Türkçenin en önemli kültür hazinesi kabul edilir. Bu eserin edebî değeri; bize ulaştırdığı sözcükler, sözcükleri açıklarken örnek verdiği manzum parçalar ve atasözlerinden kaynaklanmaktadır. Bu parçada tanıtılan eser aşağıdakilerden hangisidir?

• Kutadgu Bilig

• Divân-ı Hikmet

• Atabetü’l-Hakayık

• Divanu Lügâti’t-Türk

• Dede Korkut Hikâyeleri

Andiçerek söylüyorum ben, Buhara’nın sözüne güvenilir imamlarının birinden ve başkaca Nişabur’lu bir imamdan işittim, ikisi de senetleriyle bildiriyorlar ki yalvacımız kıyamet belgelerini, ahir zaman karışıklıklarını ve Oğuz Türklerinin ortaya çıkacaklarını söylediği sırada “Türk dilini öğreniniz çünkü onlar için uzun sürecek egemenlik vardır.” buyurmuştur. Bu söz (hadis) doğru ise -sorgusu kendi üzerlerine olsun- Türk dilini öğrenmek vacip (çok gerekli) bir iş olur; yok, bu söz doğru değilse akıl da bunu emreder.

Bu parçada,

I. Birleşik sözcüklerin yazımı

II. “de” bağlacının yazımı

III. Kesme işaretinin kullanımı

IV. Noktalı virgülün kullanımı

V. “ki” nin yazımı hususlarından hangileriyle ilgili yanlışlık yapılmıştır?

• Yalnız I

• I ve III

• II ve V

• III ve IV

• IV ve V

(I) Her türlü öğüş, büyük iyilikler, güzel işler sahibi olan Tanrı adı içindir. (II) Halkın en uz dillisi bitkin, en sağlamı çürük olduğu bir zamanda Tanrı, Cebrail’i açık anlayış ve her yönünü bildiriş ile Muhammed’e içerisinde haramı, helali anlattığı Kuran’ı gönderdi. (III) Böylelikle öz yolu belli etti, belge ve kılavuz koydu. (IV) Tanrı’nın yarlığaması onun ve onun yararlıklı çoluğu çocuğu üzerine olsun, büyük esenlikler versin.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde isim tamlaması yoktur?

• Yalnız I

• Yalnız III

• II ve III

• II ve IV

• III ve IV

Bu eser, yalnız bir sözlük değil; İslâm’dan öncesi Türk edebiyatını, tarihini, coğrafyasını, folklorunu, mitolojisini aydınlatan ansiklopedik niteliktedir. Bilindiği üzere, XI. yüzyıl hemen bütün İslâm ülkelerinde Türklerin egemen olduğu bir dönemdir. Karahanlılar devletinin, özellikle Büyük Selçuk imparatorluğumun askerlikçe ve uygarlıkça en parlak zamanı bu dönem içerisindedir. O tarihlerde Türklerin egemenliğindeki uluslar dilini öğrenmek ihtiyacını duyuyorlardı. Bu eser, işte bu maksatla, yani yabancılara Türkçeyi öğretmek amacıyla 1073-1077 tarihleri arasında Bağdat'ta yazılmış bir sözlüktür.

Bu parçada sözü edilen yapıt ve yazarı aşağıdakilerden hangisidir?

• Divan-ı Hikmet – Ahmet Yesevi

• Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacip

• Atebet'ül Hakayık – Edip Ahmet Yükneki

• Divan-ı Lügat'it Türk – Kaşgarlı Mahmut

• Göktürk Yazıtları – Bilge Kağan

Aşağıdaki eser-yazar eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

• Divan ü Lügati't- Türk – Kadı Burhaneddin

• Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacip

• Atabet'ül-Hakayık – Edip Ahmet Yüknekî

• Divan-ı Hikmet – Ahmet Yesevi

• Muhakemet'ül Lugateyn – Ali Şir Nevâi

XI. yüzyılda Hoca Ahmet Yesevî tarafından Hakâniye Türkçesi ile yazılan eser, sade bir dille İslamiyet’in esaslarından, tasavvuftan, dünya ve kıyamet hallerinden bahseder. Bu paragrafta sözü edilen eser aşağıdakilerden hangisidir?

• Divan-ı Lugati't - Türk

• Atabet'ül Hakâyık

• Divan-ı Hikmet

• Muhakemet'ül Lugateyn

• Kutadgu Bilig

Aşkın âşıklar öldürür

Aşk denizine daldırır

Tecellî ile doldurur

Bana seni gerek seni

Yukarıdaki şiirin uyak örgüsü aşağıdakilerden hangisidir?

• a-a-a-b

• a-b-a-b

• a-b-c-d

• a-a-a-a

• a-b-b-c

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

• "Şaman, kam, baksı" adı verilen ozanlar törenlerde "sagu, koşuk ve destanları" kopuz eşliğinde söylemişlerdir.

• Destan döneminde dil katışıksız bir Türkçe'dir.

• Aruz vezni ile yazılmış "sagu" ve "koşuk" örnekleri vardır.

• Türk destanlarının asıl metinleri bugüne kadar ulaşamamıştır.

• Destanlarımızla ilgili bilgiler İran, Çin ve Araplara ait kaynaklarda yer almaktadır.