Әдебиет теориясы 5-такырып

Тақырып – ол ....

• жазушы мен оның кейіпкерлерінің алдында тұрған, олардың шешімін қажет ететін өзекті өмірлік қайшылықтар

• жазушы негізге алған нақты әлем құбылыстары

• жазушының шығармада көрініс тапқан әлеуметтік мінездерін түсінуі

• шығарма кейіпкерлерінің бойында әртүрлі мінез ұшқындарының берілуі

Г.Н.Поспелов бойынша тақырыптың негізгі белгілері:

• оқырманды кейбір маңызды сауалдар төңірегінде ойлануға итермелейді

• тікелей әдебиеттің танымдық қызметімен байланысты

• жазушылар өз шығармаларында әлемдегі қайсыбір құбылыстар мен оқиғалар туралы өз ойларын айтуына қатысты

• бейнеленген зат адам өміріне, табиғат әлемі мен жануарлар, өсімдіктер әлеміне қатысты

Идея – ол ...

• жазушының өз шығармасында айтқан негізгі ойы

• жазушының өмір құбылыстары мен объектілерін, түрлі мінездер мен типтерді түсіну процесін бейнелеуі

• шығармаға қойылған жазушының сауалы

• жазушы белгілі бір шығармада ерекше назар аударатын тақырып аспектісі

Пафос сөзінің мағынасы:

• әсемдік

• әдемілік

• қайғы-қасірет

• асқақтық

Г.Гегель асқақтық категориясына қандай пафос түрлерін жатқызады?

• сатиралық

• юморлық

• романтикалық

• комедиялық

Героикалық пафосқа тән сипаттар:

• адамның «Менінің» шамадан тыс еркіндігінің нәтижесінде пайда болады.

• Кейіпкер өзінің мінезі мен ерік-жігерінің арқасында өзін жоғары адамгершілік бастауымен бірлікте сезініп, оны басшылыққа ала отырып, қандай заң бойынша өмір сүру керектігін шешуге жауапкершілікті өзіне алады.

• ақынның өмірдің елеусіз қалтарыстарында қарапайым адамның көңілін босатып, мейірімділік сезімін ояту қабілетімен анықталады.

• қаһарманның табиғатпен және өзге адамдармен органикалық бірлігі, отбасындағы, патриархалдық қауымдағы бірлігі арқылы анықталады.

Кейіпкердің ішкі жан-дүниесіндегі конфликт:

• кейіпкерлердің арасындағы араздық, олардың текетіресі.

• кейіпкер өмірінде орын алған проблемалар оның мінезінің қарама-қайшы қасиеттерінен туындайды.

• кейіпкер өміріндегі проблемалар мен қайшылықтар жаһандық сипаттағы кейбір құбылыстардан туындайды.

• қоғамның құрылымы және әртүрлі әлеуметтік таптар арасындағы қайшылықтар.

Портрет:  

• шығарманың өзегіндегі және оқырман қабылдауындағы субъективтіліктің негізгі факторы.

• адамның ішкі жан-дүниесінің конфликтіге түсуін сипаттау.

• кейіпкердің киім киісін,  мінез-құлық қасиеттерін,  ымдау, ишараттау, жүріс-тұрысын сипаттау.

• жазушының өмірден алынған материалы.

Портрет түрлері:

• танымдық

• субъективті

• объективті

• статикалық және динамикалық

Лирикалық портреттің озық үлгісі мен лиризмге құрылған проза:

• Н.Ораз «Биіктегі сұлулық» әңгімесі

• Ш.Бейсенова «Сүзгенің соңғы күндері» хикаяты

• Д.Амантай «Көзіңнен айналдым» әңгімесі

• А.Кемелбаева «Ұя» әңгімесі