Оқу сауаттылығы-2

Жігіт қуу

«Жігіт қуу» – барлығы 10-20 адам қатысатын жігіттердің ат ойыны. Əркім өз атымен қатысады. Жиналғандар екі топқа бөлінеді. Ойын жүргізуші арасы 1-2 шақырымдай жерден екі көмбе белгілейді. Көмбенің біреуіне таяқ шаншып, оның басына тымақ кигізеді, екінші көмбеде өзі тұрады. Екі топтан екі адамды шақырып, біреуіне қолына белбеу немесе орамал береді. Ойын жүргізушінің белгісі бойынша, ойыншылар екінші көмбеге қарай шаба жөнеледі. Белбеу алған ойыншы екіншісін көмбеге қуып жетіп ұрады да, көмбеге жеткен соң, белбеуді тымақтың үстіне тастап, қайта қашады. Екінші ойыншы белбеуді алып, қарсыласын көмбеге жеткенше қуып жетіп ұруы керек. Енді ойынға келесі екі атты адам шақырылып, олар да соны істейді. Қай топтың ойыншысы қарсыласын көп ұстаса, сол топ жеңген болып есептеледі.

1. «Жігіт қуу» ойынында жеңімпаз топты анықтау жолы

• A) Белбеуді көп алған ойыншыны анықтау арқылы

• B) Көмбеге тез жеткен ойыншыны анықтау арқылы

• C) Ойын жүргізушінің белгісін анықтау арқылы

• D) Қарсыласын көп ұстаған топ ойыншысын анықтау арқылы

• E) Екі көмбеге тез жеткен топты анықтау арқылы

Жігіт қуу

«Жігіт қуу» – барлығы 10-20 адам қатысатын жігіттердің ат ойыны. Əркім өз атымен қатысады. Жиналғандар екі топқа бөлінеді. Ойын жүргізуші арасы 1-2 шақырымдай жерден екі көмбе белгілейді. Көмбенің біреуіне таяқ шаншып, оның басына тымақ кигізеді, екінші көмбеде өзі тұрады. Екі топтан екі адамды шақырып, біреуіне қолына белбеу немесе орамал береді. Ойын жүргізушінің белгісі бойынша, ойыншылар екінші көмбеге қарай шаба жөнеледі. Белбеу алған ойыншы екіншісін көмбеге қуып жетіп ұрады да, көмбеге жеткен соң, белбеуді тымақтың үстіне тастап, қайта қашады. Екінші ойыншы белбеуді алып, қарсыласын көмбеге жеткенше қуып жетіп ұруы керек. Енді ойынға келесі екі атты адам шақырылып, олар да соны істейді. Қай топтың ойыншысы қарсыласын көп ұстаса, сол топ жеңген болып есептеледі.

2. Таяқтың басына тымақтың кигізілу себебі

• A) Белбеуді тастау үшін

• B) Қарсыласты анықтау үшін

• C) Жеңімпазды анықтау үшін

• D) Қарсыласын ұру үшін

• E) Көмбені анықтау үшін

Үкі тағу

«Қазақ энциклопедиясында» үкі тағу салты туралы айтылады. Бұл – қызға құда түскенде оның айттырылған қалыңдық болғандығының белгісі ретінде берілетін кәделердің бірі. Қыз бен жiгiттiң көңiл күйiн орнықтыратын бұл ғұрып халқымызда «қарғыбауын» деп те аталады. Жаушыдан жақсы хабар алған соң, жiгiттiң ата-анасы болашақ келінiнiң үкiсiн (қарғыбауын) арнаулы әзiрленген үкiлi тақия, бiлезiк-сырға, бiр киер бағалы киiм алып, құда-құдағиларына асылдан киiт әзiрлеп, қарғыбауға байлайтын бiр атын жетелеп жаңа құданың үйiне барып «үкi тағу» салтын өткiзедi. Сонымен екi жақтың ресми құда болғандығын ел-жұртқа жария етеді. Қыз ауылы жылы шырай, ыстық ықыласпен қарсы алып күтеді. Құдалар аттанар кезде бұйымтай сұрап, шама-шарқынша шапан жауып аттандырады.

 Үкінің қауырсынын алу үшін оны өлтірмейді. Өлтірген адамды киесі ұрады деген түсінік бар. Үкіні аулап ұстап, балақ жүні мен бауыр төсінің жүнін алып, өзін жемге тойғызып қоя берген. Мұны «үкі жүндеу» деп атайды. Үкі жүндеген ауылдан «олжа алу» салты да болған. Ал, көз тиіп, сұқ қадалмасын деген ниетпен көпшілік алдына шығатын әншілер, бишілердің бөркіне, камзолына, бесікке, домбыраға т.б. үкі қауырсынын тағу – наным-сенім.

3. Үкі жүндеу әрекетіне сай қатар

• A) Үкіні аулап ұстап алып, төс жүнін алып, жемге тойғызу

• B) Айттырған қалыңдыққа байланысты кәделердің бірі

• C) Құдалар аттанарда сұралатын бұйымтай түрі

• D) Үкінің балақ және бауыр жүнін алып, жемге тойғызу

• E) Көз тимес үшін үкі қауырсынын тағу

Үкі тағу

«Қазақ энциклопедиясында» үкі тағу салты туралы айтылады. Бұл – қызға құда түскенде оның айттырылған қалыңдық болғандығының белгісі ретінде берілетін кәделердің бірі. Қыз бен жiгiттiң көңiл күйiн орнықтыратын бұл ғұрып халқымызда «қарғыбауын» деп те аталады. Жаушыдан жақсы хабар алған соң, жiгiттiң ата-анасы болашақ келінiнiң үкiсiн (қарғыбауын) арнаулы әзiрленген үкiлi тақия, бiлезiк-сырға, бiр киер бағалы киiм алып, құда-құдағиларына асылдан киiт әзiрлеп, қарғыбауға байлайтын бiр атын жетелеп жаңа құданың үйiне барып «үкi тағу» салтын өткiзедi. Сонымен екi жақтың ресми құда болғандығын ел-жұртқа жария етеді. Қыз ауылы жылы шырай, ыстық ықыласпен қарсы алып күтеді. Құдалар аттанар кезде бұйымтай сұрап, шама-шарқынша шапан жауып аттандырады.

 Үкінің қауырсынын алу үшін оны өлтірмейді. Өлтірген адамды киесі ұрады деген түсінік бар. Үкіні аулап ұстап, балақ жүні мен бауыр төсінің жүнін алып, өзін жемге тойғызып қоя берген. Мұны «үкі жүндеу» деп атайды. Үкі жүндеген ауылдан «олжа алу» салты да болған. Ал, көз тиіп, сұқ қадалмасын деген ниетпен көпшілік алдына шығатын әншілер, бишілердің бөркіне, камзолына, бесікке, домбыраға т.б. үкі қауырсынын тағу – наным-сенім.

4. Болашақ келінге тағылатын үкінің екінші атауы

• A) Қарғыбауын

• B) Бұйымтай

• C) Үкі жүндеу

• D) Олжа алу

• E) Үкілі тақия

Үкі тағу

«Қазақ энциклопедиясында» үкі тағу салты туралы айтылады. Бұл – қызға құда түскенде оның айттырылған қалыңдық болғандығының белгісі ретінде берілетін кәделердің бірі. Қыз бен жiгiттiң көңiл күйiн орнықтыратын бұл ғұрып халқымызда «қарғыбауын» деп те аталады. Жаушыдан жақсы хабар алған соң, жiгiттiң ата-анасы болашақ келінiнiң үкiсiн (қарғыбауын) арнаулы әзiрленген үкiлi тақия, бiлезiк-сырға, бiр киер бағалы киiм алып, құда-құдағиларына асылдан киiт әзiрлеп, қарғыбауға байлайтын бiр атын жетелеп жаңа құданың үйiне барып «үкi тағу» салтын өткiзедi. Сонымен екi жақтың ресми құда болғандығын ел-жұртқа жария етеді. Қыз ауылы жылы шырай, ыстық ықыласпен қарсы алып күтеді. Құдалар аттанар кезде бұйымтай сұрап, шама-шарқынша шапан жауып аттандырады.

 Үкінің қауырсынын алу үшін оны өлтірмейді. Өлтірген адамды киесі ұрады деген түсінік бар. Үкіні аулап ұстап, балақ жүні мен бауыр төсінің жүнін алып, өзін жемге тойғызып қоя берген. Мұны «үкі жүндеу» деп атайды. Үкі жүндеген ауылдан «олжа алу» салты да болған. Ал, көз тиіп, сұқ қадалмасын деген ниетпен көпшілік алдына шығатын әншілер, бишілердің бөркіне, камзолына, бесікке, домбыраға т.б. үкі қауырсынын тағу – наным-сенім.

5. «Үкі тағу» салтында жасалатын жоралғы

• A) Құдалардың бөркіне үкі қадау

• B) Құдалар аулынан олжа алу

• C) Құда-құдағиларға қарғыбауын тағу

• D) Құда-құдағиларға киіт әзірлеу

• E) Құдалардың бесігіне үкі қауырсынын қадау

Үкі тағу

«Қазақ энциклопедиясында» үкі тағу салты туралы айтылады. Бұл – қызға құда түскенде оның айттырылған қалыңдық болғандығының белгісі ретінде берілетін кәделердің бірі. Қыз бен жiгiттiң көңiл күйiн орнықтыратын бұл ғұрып халқымызда «қарғыбауын» деп те аталады. Жаушыдан жақсы хабар алған соң, жiгiттiң ата-анасы болашақ келінiнiң үкiсiн (қарғыбауын) арнаулы әзiрленген үкiлi тақия, бiлезiк-сырға, бiр киер бағалы киiм алып, құда-құдағиларына асылдан киiт әзiрлеп, қарғыбауға байлайтын бiр атын жетелеп жаңа құданың үйiне барып «үкi тағу» салтын өткiзедi. Сонымен екi жақтың ресми құда болғандығын ел-жұртқа жария етеді. Қыз ауылы жылы шырай, ыстық ықыласпен қарсы алып күтеді. Құдалар аттанар кезде бұйымтай сұрап, шама-шарқынша шапан жауып аттандырады.

 Үкінің қауырсынын алу үшін оны өлтірмейді. Өлтірген адамды киесі ұрады деген түсінік бар. Үкіні аулап ұстап, балақ жүні мен бауыр төсінің жүнін алып, өзін жемге тойғызып қоя берген. Мұны «үкі жүндеу» деп атайды. Үкі жүндеген ауылдан «олжа алу» салты да болған. Ал, көз тиіп, сұқ қадалмасын деген ниетпен көпшілік алдына шығатын әншілер, бишілердің бөркіне, камзолына, бесікке, домбыраға т.б. үкі қауырсынын тағу – наным-сенім.

6. Мәтін мазмұнын ашатын мақал-мәтел

• A)Құдалықтың қызығы – барыс-келіс

• B) Құдасымен Құдай ұрған ұрысады

• C) Жаманмен құда болма малы бар деп

• D) Құдашамен құда ойнар

• E) Жақын жермен құда болма

Текемет

1.Текеметтің қай заманда да тұтынушылардың қажеттіліктерін өтеп келгендігі даусыз. Дегенмен, қоғам дамуы мен тұрмыс мәдениетінің өсіп-өркендеуіне қарай бұл бұйымдардың осы күйінде кейде тазалыққа, тұтынуға тиімсіздігі байқала бастаған. Осыған орай, адамдардың тұрмыс деңгейінің, талап-талғамының өсуі әсерінен қолдануға ыңғайлы, жеңіл әрі көркем, көлемі шағын төсеніштер пайда болды. Айталық, көнерген киіздерді қабаттап төсеп, одан соң оны қобырай бермеу үшін қабаттап көктейді. Бара-бара қабаттауды белгілі бір пішінге келтіріп, ықшамдап төсеп, көктеуді де бірте-бірте жиі тігістерге ауыстырған, одан әрі сыруға көшкен. Алғашқы сырмақ пішіні осылай қалыптасқан. Басылған кесек киіздерден қалаған мөлшерде кесіп алып, оны қабаттап сырып, шағын төсеніштер жасала бастаған. Зерттеушілердің айтуынша, мұндай сырмақтар алғашында ортасы салынбай жасалды. Бүтін күйінде сол кездегі таңба – белгілер, нанымдар бойынша оюлар түсірілді. Мәселен, ашамай, х белгі, күн бейнесі, тағы басқа айналдыра сыру тәсілі қолданылды. Қазақ қол өнерінің көркемдік ерекшелігінің негізі болып киіз басу өнері саналады.

2. Киізден тұрмысқа қажетті әртүрлі бұйымдар жасаумен қатар оған оюлап, өрнек салудың табиғи ыңғайлылығын пайдаланған. Сәндік қасиетін көне заманнан бері кеңінен қолданғанын Пазырық (б.д.д.V ғ.) қорғанынан табылған дүниелер айғақтайды.

3. Археологиялық материалдарға сүйене отырып, адамзат тарихында киіз басу өнеріПазырыққа дейінгі аралықта кәсіби қалыптасып, дамығанына көз жеткіземіз. Оларды көркемдік шешімі жоғары өнер туындысы ретінде қабылдаймыз.

4. Жүннен әртүрлі киіз басып, киіз үйге туырлық, үзік, түңлік, дөдеге және тұрмысқа қажетті еденге төсейтін текемет, сырмақтар, тұсқа ілінетін тұскиіздер мен қап түрлерін жасаған. Киізден жасаған бұйымдар қазіргі заманда халықтың генетикалық мәдени қарым-қатынасындағы байланысты көрсететін дерек ретінде қабылданады. Ә. Қастеев атындағы өнер мұражайы қорында сақтаулы 267 киізден жасалынған бұйымдар – қайталанбас өнер туындысы ғана емес, әлі сыры ашылмаған, толығынан зерттелмеген асыл мұра.

5.Киізден жасаған бұйымдар 1970-1980 жылдары жан-жақты жүргізілген экспедициялық жұмыстар кезінде молынан толықтырылды.

7. Қазақ қол өнерінің көркемдік негізі саналатын өнер

• A) Сырмақ жасау

• B) Төсеніштер жасау

• C) Текемет жасау

• D) Киіз басу

• E) Тұскиіз тігу

Текемет

1.Текеметтің қай заманда да тұтынушылардың қажеттіліктерін өтеп келгендігі даусыз. Дегенмен, қоғам дамуы мен тұрмыс мәдениетінің өсіп-өркендеуіне қарай бұл бұйымдардың осы күйінде кейде тазалыққа, тұтынуға тиімсіздігі байқала бастаған. Осыған орай, адамдардың тұрмыс деңгейінің, талап-талғамының өсуі әсерінен қолдануға ыңғайлы, жеңіл әрі көркем, көлемі шағын төсеніштер пайда болды. Айталық, көнерген киіздерді қабаттап төсеп, одан соң оны қобырай бермеу үшін қабаттап көктейді. Бара-бара қабаттауды белгілі бір пішінге келтіріп, ықшамдап төсеп, көктеуді де бірте-бірте жиі тігістерге ауыстырған, одан әрі сыруға көшкен. Алғашқы сырмақ пішіні осылай қалыптасқан. Басылған кесек киіздерден қалаған мөлшерде кесіп алып, оны қабаттап сырып, шағын төсеніштер жасала бастаған. Зерттеушілердің айтуынша, мұндай сырмақтар алғашында ортасы салынбай жасалды. Бүтін күйінде сол кездегі таңба – белгілер, нанымдар бойынша оюлар түсірілді. Мәселен, ашамай, х белгі, күн бейнесі, тағы басқа айналдыра сыру тәсілі қолданылды. Қазақ қол өнерінің көркемдік ерекшелігінің негізі болып киіз басу өнері саналады.

2. Киізден тұрмысқа қажетті әртүрлі бұйымдар жасаумен қатар оған оюлап, өрнек салудың табиғи ыңғайлылығын пайдаланған. Сәндік қасиетін көне заманнан бері кеңінен қолданғанын Пазырық (б.д.д.V ғ.) қорғанынан табылған дүниелер айғақтайды.

3. Археологиялық материалдарға сүйене отырып, адамзат тарихында киіз басу өнеріПазырыққа дейінгі аралықта кәсіби қалыптасып, дамығанына көз жеткіземіз. Оларды көркемдік шешімі жоғары өнер туындысы ретінде қабылдаймыз.

4. Жүннен әртүрлі киіз басып, киіз үйге туырлық, үзік, түңлік, дөдеге және тұрмысқа қажетті еденге төсейтін текемет, сырмақтар, тұсқа ілінетін тұскиіздер мен қап түрлерін жасаған. Киізден жасаған бұйымдар қазіргі заманда халықтың генетикалық мәдени қарым-қатынасындағы байланысты көрсететін дерек ретінде қабылданады. Ә. Қастеев атындағы өнер мұражайы қорында сақтаулы 267 киізден жасалынған бұйымдар – қайталанбас өнер туындысы ғана емес, әлі сыры ашылмаған, толығынан зерттелмеген асыл мұра.

5.Киізден жасаған бұйымдар 1970-1980 жылдары жан-жақты жүргізілген экспедициялық жұмыстар кезінде молынан толықтырылды.

8. Алғашқы шағын төсеніштердің жасалу жолы

• A) Киізді қабаттап сырып

• B) Киізді белгілі пішінге келтіріп

• C) Көнерген киіздерді қабаттап

• D) Көктеуді тігістерге ауыстырып

• E) Ортасынан төртбұрыш шығарып

Текемет

1.Текеметтің қай заманда да тұтынушылардың қажеттіліктерін өтеп келгендігі даусыз. Дегенмен, қоғам дамуы мен тұрмыс мәдениетінің өсіп-өркендеуіне қарай бұл бұйымдардың осы күйінде кейде тазалыққа, тұтынуға тиімсіздігі байқала бастаған. Осыған орай, адамдардың тұрмыс деңгейінің, талап-талғамының өсуі әсерінен қолдануға ыңғайлы, жеңіл әрі көркем, көлемі шағын төсеніштер пайда болды. Айталық, көнерген киіздерді қабаттап төсеп, одан соң оны қобырай бермеу үшін қабаттап көктейді. Бара-бара қабаттауды белгілі бір пішінге келтіріп, ықшамдап төсеп, көктеуді де бірте-бірте жиі тігістерге ауыстырған, одан әрі сыруға көшкен. Алғашқы сырмақ пішіні осылай қалыптасқан. Басылған кесек киіздерден қалаған мөлшерде кесіп алып, оны қабаттап сырып, шағын төсеніштер жасала бастаған. Зерттеушілердің айтуынша, мұндай сырмақтар алғашында ортасы салынбай жасалды. Бүтін күйінде сол кездегі таңба – белгілер, нанымдар бойынша оюлар түсірілді. Мәселен, ашамай, х белгі, күн бейнесі, тағы басқа айналдыра сыру тәсілі қолданылды. Қазақ қол өнерінің көркемдік ерекшелігінің негізі болып киіз басу өнері саналады.

2. Киізден тұрмысқа қажетті әртүрлі бұйымдар жасаумен қатар оған оюлап, өрнек салудың табиғи ыңғайлылығын пайдаланған. Сәндік қасиетін көне заманнан бері кеңінен қолданғанын Пазырық (б.д.д.V ғ.) қорғанынан табылған дүниелер айғақтайды.

3. Археологиялық материалдарға сүйене отырып, адамзат тарихында киіз басу өнеріПазырыққа дейінгі аралықта кәсіби қалыптасып, дамығанына көз жеткіземіз. Оларды көркемдік шешімі жоғары өнер туындысы ретінде қабылдаймыз.

4. Жүннен әртүрлі киіз басып, киіз үйге туырлық, үзік, түңлік, дөдеге және тұрмысқа қажетті еденге төсейтін текемет, сырмақтар, тұсқа ілінетін тұскиіздер мен қап түрлерін жасаған. Киізден жасаған бұйымдар қазіргі заманда халықтың генетикалық мәдени қарым-қатынасындағы байланысты көрсететін дерек ретінде қабылданады. Ә. Қастеев атындағы өнер мұражайы қорында сақтаулы 267 киізден жасалынған бұйымдар – қайталанбас өнер туындысы ғана емес, әлі сыры ашылмаған, толығынан зерттелмеген асыл мұра.

5.Киізден жасаған бұйымдар 1970-1980 жылдары жан-жақты жүргізілген экспедициялық жұмыстар кезінде молынан толықтырылды.

9. Киізден жасалатын бұйым

• A) Алаша

• B) Сыру

• C) Жөрмеу

• D) Дөдеге

• E) Таңбалар

Текемет

1.Текеметтің қай заманда да тұтынушылардың қажеттіліктерін өтеп келгендігі даусыз. Дегенмен, қоғам дамуы мен тұрмыс мәдениетінің өсіп-өркендеуіне қарай бұл бұйымдардың осы күйінде кейде тазалыққа, тұтынуға тиімсіздігі байқала бастаған. Осыған орай, адамдардың тұрмыс деңгейінің, талап-талғамының өсуі әсерінен қолдануға ыңғайлы, жеңіл әрі көркем, көлемі шағын төсеніштер пайда болды. Айталық, көнерген киіздерді қабаттап төсеп, одан соң оны қобырай бермеу үшін қабаттап көктейді. Бара-бара қабаттауды белгілі бір пішінге келтіріп, ықшамдап төсеп, көктеуді де бірте-бірте жиі тігістерге ауыстырған, одан әрі сыруға көшкен. Алғашқы сырмақ пішіні осылай қалыптасқан. Басылған кесек киіздерден қалаған мөлшерде кесіп алып, оны қабаттап сырып, шағын төсеніштер жасала бастаған. Зерттеушілердің айтуынша, мұндай сырмақтар алғашында ортасы салынбай жасалды. Бүтін күйінде сол кездегі таңба – белгілер, нанымдар бойынша оюлар түсірілді. Мәселен, ашамай, х белгі, күн бейнесі, тағы басқа айналдыра сыру тәсілі қолданылды. Қазақ қол өнерінің көркемдік ерекшелігінің негізі болып киіз басу өнері саналады.

2. Киізден тұрмысқа қажетті әртүрлі бұйымдар жасаумен қатар оған оюлап, өрнек салудың табиғи ыңғайлылығын пайдаланған. Сәндік қасиетін көне заманнан бері кеңінен қолданғанын Пазырық (б.д.д.V ғ.) қорғанынан табылған дүниелер айғақтайды.

3. Археологиялық материалдарға сүйене отырып, адамзат тарихында киіз басу өнеріПазырыққа дейінгі аралықта кәсіби қалыптасып, дамығанына көз жеткіземіз. Оларды көркемдік шешімі жоғары өнер туындысы ретінде қабылдаймыз.

4. Жүннен әртүрлі киіз басып, киіз үйге туырлық, үзік, түңлік, дөдеге және тұрмысқа қажетті еденге төсейтін текемет, сырмақтар, тұсқа ілінетін тұскиіздер мен қап түрлерін жасаған. Киізден жасаған бұйымдар қазіргі заманда халықтың генетикалық мәдени қарым-қатынасындағы байланысты көрсететін дерек ретінде қабылданады. Ә. Қастеев атындағы өнер мұражайы қорында сақтаулы 267 киізден жасалынған бұйымдар – қайталанбас өнер туындысы ғана емес, әлі сыры ашылмаған, толығынан зерттелмеген асыл мұра.

5.Киізден жасаған бұйымдар 1970-1980 жылдары жан-жақты жүргізілген экспедициялық жұмыстар кезінде молынан толықтырылды.

10. Екінші азатжолда айтылған ой

• А) Сырмақ сырудың жолдары мен тәсілдері

• В) Киіз бұйымдарының көне заманнан кең қолданылғаны

• C) Киізден жасалған бұйымдар туралы деректер

• D) Киізден жасалған бұйымдардың толықтырылуы

• E) Өнер мұражайындағы киізден жасалған бұйымдар