Ауа температурасы – ауаның жылыну деңгейі, ауа райы мен климаттың негізгі сипаты. Күн сәулелері – Жер бетіндегі жылудың негізгі көзі. Осы күннен келетін сәулелер атмосфера қабатынан өте отырып, алдымен жер бетін қыздырады, содан кейін жылы ауа жоғары қарай таралады. Нәтижесінде биіктеген сайын ауа температурасы төмендей береді. Әрбір 100 м биікке көтерілгенде температура орта есеппен 0,6˚С-ге төмендейді. Жер бетіндегі ауа температурасы тәулік ішінде 4 рет өлшенеді. Ауа температурасын өлшейтін құрал термометр деп аталады. Ауа температурасы бірқалыпты күйінде қалмайды, ол тәулік және жыл ішінде өзгеріп тұрады. Тәулік ішіндегі ең төмен температура күн шығар алдындағы уақытта тура келеді. Амплитуда – температураларды көрсететін сандардың жай айырмасы емес, олардың бір-бірінен алшақтығы. Мысалы, тәуліктің ең жоғары температурасы +25˚С, ең төменгі температура +15˚С. Тәуліктік амплитуда+10˚С-ге тең.

Ауа температурасын өлшейтін құрал?

• бАРОМЕТР

• ТЕРМОМЕТР

• ФЛЮГЕР

• ТОНОМЕТР

12 қарашада ауа температурасының көрсеткіштері: түнгі сағат 01.00-де +7˚С, таңғы 07.00-де -4˚С, күндізгі 13.00-де +12˚С, кешкі 19.00-де +11˚С. Тәуліктің орташа температурасын анықтаңыз

• +6,5˚С

• -6,5˚С

• +26˚С

• +6˚С

Ауа температурасы – ауаның жылыну деңгейі, ауа райы мен климаттың негізгі сипаты. Күн сәулелері – Жер бетіндегі жылудың негізгі көзі. Осы күннен келетін сәулелер атмосфера қабатынан өте отырып, алдымен жер бетін қыздырады, содан кейін жылы ауа жоғары қарай таралады. Нәтижесінде биіктеген сайын ауа температурасы төмендей береді. Әрбір 100 м биікке көтерілгенде температура орта есеппен 0,6˚С-ге төмендейді. Жер бетіндегі ауа температурасы тәулік ішінде 4 рет өлшенеді. Ауа температурасын өлшейтін құрал термометр деп аталады. Ауа температурасы бірқалыпты күйінде қалмайды, ол тәулік және жыл ішінде өзгеріп тұрады. Тәулік ішіндегі ең төмен температура күн шығар алдындағы уақытта тура келеді. Амплитуда – температураларды көрсететін сандардың жай айырмасы емес, олардың бір-бірінен алшақтығы. Мысалы, тәуліктің ең жоғары температурасы +25˚С, ең төменгі температура +15˚С. Тәуліктік амплитуда+10˚С-ге тең

Еліміздің орташа температурасы арасында үлкен айырмашылық бар. Айрмашылық себебін анықтаңыз

• Еліміздің оңтүстік-шығысында созылып жатқан таулар ауа массасының алмасуына өз ықпалын тигізгендіктен

• Жердің төсеніш бетінің альбедосына байланысты

• Иран таулы қыратында қалыптасатын циклондар қыста суық ауаның ұлғаюына ықпал еткендіктен

• Аумақтың солтүстіктен оңтүстікке созылмалылығы

Жетісу Алатауының етегінде температура +18˚С болса, оның шыңындағы температураны анықтаңыз

Жетісу Алатауының ең биік шыңы – Бесбақан орналасқан (4464 м).

• -2,3˚С

• +6˚С

• -9,7˚С

• -11,9˚С

Тянь-Шань таулы жүйесі Тянь-Шань немесе Тәңір таулары – әлемдегі ең ірі тау жүйелерінің бірі. Ол шығыстан батысқа қарай 2,5 мың шақырымға созылып жатыр. 30-дан астам шынның биіктігі 6000 метрден асады. Ең биік нүктесі – Жеңіс шыңы (7439 м). Екінші орында – Хан Тәңірі (7010 м), ол дүниежүзіндегі ең әдемі шыңдардың бірі болып саналады. Аймақтың фаунасы өте бай. Бұл жерде аю, қар барысы, орман қарақасы, борсық, елік, марал, ақтөс сусар, сілеусін және жойылып бара жатқан қар барысы мекен етеді. Жануарлардың көбісі Қызыл кітапқа енгізілген. Іле Алатауының солтүстік беткейлерінен Үлкен және Кіші Алматы, Талғар, Есік, Шілік, Қаскелең өзендері, ал шығыс беткейлерінен Шарын өзені бастау алады. Таудың биік бөліктеріндегі мұздықтар өзендерді сумен толтырып, 4 мемлекетті тұщы сумен қамтамасыз етеді.

Тянь-Шаньнан бастау алатын өзен

• Нұра

• Шарын

• Елек

• Сарысу

Тянь-Шань тауларының жанартаулық шығу тегін жоққа шығарып, ірі мұздықтарды ашқан ғалым

• Ш.Ш. Уалиханов

• П.П. Семенов

• В.И. Беринг

• Н.А. Северцев

Тянь-Шань тауларының аумағында ұйымдастырылған қорық

• Ақсу-Жабағылы

• Қорғалжын

• Наурызым

• Барсакелмес

Аумағында Тянь-Шань таулары орналасқан мемлекеттерді белгілеңіз

• Қазақстан, Қытай, Қырғызстан,Ресей, Түрікменстан

• Қазақстан, Қытай, Қырғызстан,Ресей, Түрікменстан

• Қазақстан, Қытай, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан

• Қазақстан, Қытай, Түрікменстан, Өзбекстан

Ертіс өзені Қазақстан үшін тұщы судың маңызды көзі болып табылады, ол Нұр-Сұлтан, Қарағанды, Семей, Павлодар, Екібастұз және Теміртау қалаларын сумен қамтамасыз етеді. Жалпы ауданы – 1643 мың км2 . Ол Қытай (525 км), Қазақстан (1700 км) және Ресей (2010 км) аумағы арқылы ағып өтеді. Өзеннің көзі Моңғолия мен Қытай елдерінде, Алтай жотасының шығыс беткейінде орналасқан. Қазақстанға Қара Ертіс деген атпен еніп, Зайсан көліне құйылады. Көлден шыққан соң, қазақтың құрғақ даласы арқылы солтүстікбатысқа қарай бағыт алады. Ары қарай, Ресейдің аумағына өтіп, Обь өзеніне құйылады. Орталық Қазақстан пайдалы қазбаларға өте бай, бірақ бұл аймақта су өте аз. Жазда құрғап кететін бірнеше кішкентай өзендер, халықтың өсіп келе жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыра алмады. Сол себепті, 1974 жылы ұзындығы 458 км-дан асатын үлкен Ертіс-Қарағанды каналы салынды. Арнаның екінші кезеңі Жезқазғанға дейін созылған. Ол Павлодар және Қарағанды облыстарын сумен қамтамасыз етуде. Сонымен қатар, өзеннің алқабында орналасқан көптеген табиғи ескерткіштер, тарихи орындар, туристік маршруттар және археологиялық ескерткіштер, оның танымал демалыс орнына айналуына себеп болды.

Ертіс өзенінің жалпы ұзындығы

• 5248 км

• 7328 км

• 6914 км

• 4248 км

Сол жақ саласы Ертіс өзені болып табылатын өзен

• Тобыл

• Объ

• Есіл

• Лена