Оқу сауаттылығы МОДО

Зайсан көлін ертеде монғолша Хуно-Хуто-Нор – «Қоңыраулы көл» деп атапты.
Бұл атау алыстан көк толқынның қоңырауша сылдырлап естілуіне байланысты
айтылған болар.
Зайсан көлі, әсіресе жаздыгүні өте әдемі болады. Ол жаздың тымық күнінде
шексіз теңізге ұқсайды. Көл өте үлкен, жағалай біткен көк құрақ.
Құсы көп, әсіресе жазғытұрым қаз қаптап кетеді. Жұмыртқаларын қамыс
құраққа салады. Қайықпен аралап жүріп қаптап алуға болатын. Қамыстарда
шағала, үйрек, қаз, бірқазан, әупілдектер, суында құндыз, ондатрлар мекен етеді.
Мұнда шабақ балық көп, одан кейін шортан, қарабалық, сазан, алабұға. Міне,
Зайсан көлі бұрын осындай еді. (90 сөз )

1. Екінші абзацта не туралы айтылған?

• A)Көлді мекендейтін жәндіктер туралы
  

• B)Көлдегі балықтар туралы
  

• D)Көл атауы туралы
  

• E)Қамысты құрақтағы құстар туралы
  

• C)Көлдің көлемі туралы
  

Зайсан көлін ертеде монғолша Хуно-Хуто-Нор – «Қоңыраулы көл» деп атапты.
Бұл атау алыстан көк толқынның қоңырауша сылдырлап естілуіне байланысты
айтылған болар.
Зайсан көлі, әсіресе жаздыгүні өте әдемі болады. Ол жаздың тымық күнінде
шексіз теңізге ұқсайды. Көл өте үлкен, жағалай біткен көк құрақ.
Құсы көп, әсіресе жазғытұрым қаз қаптап кетеді. Жұмыртқаларын қамыс
құраққа салады. Қайықпен аралап жүріп қаптап алуға болатын. Қамыстарда
шағала, үйрек, қаз, бірқазан, әупілдектер, суында құндыз, ондатрлар мекен етеді.
Мұнда шабақ балық көп, одан кейін шортан, қарабалық, сазан, алабұға. Міне,
Зайсан көлі бұрын осындай еді. (90 сөз )
2. Көлдің «Қоңыраулы көл» аталуының себебі неде?

• A)Көлде жүзген құс үнінің жағымдылығына байланысты
  

• B)Көлдің әдемілігіне байланысты
  

• C)Көк толқындардың жылдамдығына байланысты
  

• C)Көк толқындардың жылдамдығына байланысты
  

1.Айдостың туфлиі жыртылып қалды. Ертесі сабаққа киіп баратын туфли
табыла қоймады. Ауылдағылар ауданға себепсіз бара бермейді. Әкесі жыртылған
туфлиінің табанын алып, басқа табаны тозған аяқ киімге тігіп берді. Көзге қораш
көрінеді. Оны қарап тұрған әкесі жоқ. «Тамаша емес пе?» деп қояды.
2.Ертесіне еріксіз әлгі аяқ киіммен мектепке барды. Галош секілді бірдеме өзі.
Әшейінде партаның үстімен жүгіріп жүретін Айдос осы жолы тыныш отырды.
Сұрағандарға «ауырып отырмын» дей салды. Аяғына бәрі қарап отырғандай.
Партаның астына тығып әлектенді. Мұғалімдер сабақ сұрайды, бұл дайын емеспін
дей салады. Олар да журналға тиісті бағаларын қонжитып жатыр.Тақтаға да
шықпады. Өзін қор санады. Тамағына өксік тығылды. 4 сабақ біткенше орнынан
тапжылмай отырды.
3.Сабақ аяқталысымен мектептен жүгіре шықты. Еңіреп жылап үйге
келді.Үйге кірсе, жаңа туфли әкеліп қойыпты. (113 сөз)
3. 2-бөлімде қандай жағдай туралы айтылды?
1. Айдос келеңсіз жағдайға тап болды.
2. Сыныптастарының барлығы Айдостың аяқ киіміне күлді.
3. Айдос бүгінгі сабағын әдеттегідей оқыды.

• A)Үшінші
  

• B)Бірінші
  

• C)Екінші
  

• D)Барлығы теріс
  

1.Айдостың туфлиі жыртылып қалды. Ертесі сабаққа киіп баратын туфли
табыла қоймады. Ауылдағылар ауданға себепсіз бара бермейді. Әкесі жыртылған
туфлиінің табанын алып, басқа табаны тозған аяқ киімге тігіп берді. Көзге қораш
көрінеді. Оны қарап тұрған әкесі жоқ. «Тамаша емес пе?» деп қояды.
2.Ертесіне еріксіз әлгі аяқ киіммен мектепке барды. Галош секілді бірдеме өзі.
Әшейінде партаның үстімен жүгіріп жүретін Айдос осы жолы тыныш отырды.
Сұрағандарға «ауырып отырмын» дей салды. Аяғына бәрі қарап отырғандай.
Партаның астына тығып әлектенді. Мұғалімдер сабақ сұрайды, бұл дайын емеспін
дей салады. Олар да журналға тиісті бағаларын қонжитып жатыр.Тақтаға да
шықпады. Өзін қор санады. Тамағына өксік тығылды. 4 сабақ біткенше орнынан
тапжылмай отырды.
3.Сабақ аяқталысымен мектептен жүгіре шықты. Еңіреп жылап үйге
келді.Үйге кірсе, жаңа туфли әкеліп қойыпты. (113 сөз)
4. 1-бөлім бойынша Айдос қандай әрекетке ыза болды?

• A)Әкесі Айдостың пікірін сұрамағанына
  

• C)Ауданға баратын адамның болмағанына
  

• B)Ертең сабаққа баратынына
  

• D)Әкесінің басқа табан тігіп бергеніне
  

1.Айдостың туфлиі жыртылып қалды. Ертесі сабаққа киіп баратын туфли
табыла қоймады. Ауылдағылар ауданға себепсіз бара бермейді. Әкесі жыртылған
туфлиінің табанын алып, басқа табаны тозған аяқ киімге тігіп берді. Көзге қораш
көрінеді. Оны қарап тұрған әкесі жоқ. «Тамаша емес пе?» деп қояды.
2.Ертесіне еріксіз әлгі аяқ киіммен мектепке барды. Галош секілді бірдеме өзі.
Әшейінде партаның үстімен жүгіріп жүретін Айдос осы жолы тыныш отырды.
Сұрағандарға «ауырып отырмын» дей салды. Аяғына бәрі қарап отырғандай.
Партаның астына тығып әлектенді. Мұғалімдер сабақ сұрайды, бұл дайын емеспін
дей салады. Олар да журналға тиісті бағаларын қонжитып жатыр.Тақтаға да
шықпады. Өзін қор санады. Тамағына өксік тығылды. 4 сабақ біткенше орнынан
тапжылмай отырды.
3.Сабақ аяқталысымен мектептен жүгіре шықты. Еңіреп жылап үйге
келді.Үйге кірсе, жаңа туфли әкеліп қойыпты. (113 сөз)
5. Қандай мақал-мәтел Айдостың қылығына сәйкес келеді?

• A)Базарда бәрі бар, ақшасыз ешкім бермейді.
  

• B)Қалауын тапса қар жанар.
  

• C)Қырсыққан жігіт мал таппас.
  

• D)Өтірік айтқаннан өлген артық.
  

1.Айдостың туфлиі жыртылып қалды. Ертесі сабаққа киіп баратын туфли
табыла қоймады. Ауылдағылар ауданға себепсіз бара бермейді. Әкесі жыртылған
туфлиінің табанын алып, басқа табаны тозған аяқ киімге тігіп берді. Көзге қораш
көрінеді. Оны қарап тұрған әкесі жоқ. «Тамаша емес пе?» деп қояды.
2.Ертесіне еріксіз әлгі аяқ киіммен мектепке барды. Галош секілді бірдеме өзі.
Әшейінде партаның үстімен жүгіріп жүретін Айдос осы жолы тыныш отырды.
Сұрағандарға «ауырып отырмын» дей салды. Аяғына бәрі қарап отырғандай.
Партаның астына тығып әлектенді. Мұғалімдер сабақ сұрайды, бұл дайын емеспін
дей салады. Олар да журналға тиісті бағаларын қонжитып жатыр.Тақтаға да
шықпады. Өзін қор санады. Тамағына өксік тығылды. 4 сабақ біткенше орнынан
тапжылмай отырды.
3.Сабақ аяқталысымен мектептен жүгіре шықты. Еңіреп жылап үйге
келді.Үйге кірсе, жаңа туфли әкеліп қойыпты. (113 сөз)
6. Айдос неліктен жылап жіберді?

• A)Туфлисіз қалғанына ренжіп.
  

• B)Бүгін басынан өткен жағдайға төзгеніне.
  

• C)Жаңа туфли әпергеніне қуанып.
  

• D)Ата-анасына сенбегеніне ренжіп.
  

І. Еліміздің әр қаласында театр бар. Бір Алматының өзінде 10 мемлекеттік
және он шақты жекеменшік театр бар екен. Ал осы мәдениет ошақтарына
оқушыларымыз барып жүр ме? Қазір театрға көрерменді көбіне әкімшілік жолмен
жинайтыны жасырын емес. Ал егер балаларға арналған қойылымдарға көрерменді
арнайы жинап әкелмесе ше? Қанша адам келер екен?
Театрдағы көрермен мәселесі төңірегінде Астана қалалық «Жастар»
театрының әдеби қызметкері Назерке Жұмабайды әңгімеге тартқан едік.
- Қазір театрға балалар өз еріктерімен келеді дей алмаймын. Әрдайым
ұйымдастырумен жинаймыз. Әсіресе, қуыршақ театрларына қазақ балаларының
қызыққанын көрмеппін.
ІІ. Баланың таным-түйсігін кеңейтуде қуыршақ театрларының алар орны
үлкен. Бізде де, өзге елдерде де балабақша жасынан бастап, бүлдіршіндерге
қуыршақтармен көрініс қою бағдарламаға енгізіледі. Аты солай аталып тұрған соң,
бұл театрларда тек қуыршақтармен жұмыс жасайды деп ойлайтындар бар. Олай
емес. Бұл өнер ошақтары балалардың санасына отбасына деген сүйіспеншілікті,
еліне, жеріне патриоттық сезімді қалыптастыратын қойылымдарды да сахналайды.
Бірақ осы қуыршақтар әлеміне қазақ балаларының көптеп ағылып жатқанын
байқай алмадық. Мысалы, Алматыдағы Мемлекеттік қуыршақ театрының 200
адамдық орны бар. Қойылымдары екі тілде де қойылады. Орысша
қойылымдарында залдың кем дегенде жартысы толып отырады. Ең қызығы, алдыңғы қымбат билеттер бірінші сатылып кетеді. Ал қазақша қойылымдарға ары
кетсе 30 адам келеді. Оның өзінде де ата-аналар ең арзан билеттерді алуға
тырысады. «Арзан билетті алып, алдыңғы бос орындарға отыра саламыз» деген
түсінік қалыптасқан.
ІІІ. Бүгінде қазақтар шетелге жиі саяхаттайды. Біріккен Араб Әмірліктерінен
Алматыға қарай ұшаққа отырарда қасымдағы жеткіншек қазақ баланы сөзге
тарттым. «Ал, арабтардың әмірліктерінен не көріп қайттың?» деп сұрадым. Сол
кезде 12-13 жас шамасындағы баланың жауабына көңілім толмай қалған еді. Бар
айтқаны – ана шетіндегі жағажай, мына шетіндегі жағажай, биік-биік ғимараттар,
дүкендер… Өзім танысқан бірнеше мұражайды атап едім, «бармадық» деп басын
шайқады. «Сонда бұл халық туралы не біліп қайттың?» деп сұрадым. Тағы да
мардымды жауап бере алмады. Сонда бір елге барып тұрып, мәдениеті мен
тарихымен танысуға қызықпағандары қалай? Тіпті, тілін түсінбейтін болсаң да,
шетелдің театрына бас сұғып қайтсаң, көп жайды аңғарып қайтуға болады.
Мәселен, Сеулде фольклорлық «Nanta» атты театр бар. Билетінің бағасы біздің
театрлардан он есе қымбат тұрады. Алматыдағы балалар спектакльдерінің билет
құны – 400-600 теңге, Астананың Жастар театрында балалар билеті – 300 теңге. Ал
«Nanta» билеті шамамен 5000 теңге көлемінде. Соның өзінде, екі барғанымда да
үлкен залда бос орын болмады. Атауы «ретсіз дыбыстар» деген мағынаны беретін
бұл театрға кәрістер үш жасар баласын да ертіп келеді. Ал бізде актер болуды
армандайтын кей бала театр көрмей өседі…
IY. Шыны сол, қазақтар бала тәрбиесіне мәдени ошақтарға бару мәселесін
қоса бермейді. Күнделікті күйбең тірлікпен жүріп, ұл-қыздарын анда-санда болса
да, театрға ертіп баруды ойластырмайды. Қажет көрмейтіндері де бар.
Қарлығаш Досанова
(«Ұлан»,10.02.2015)
7. Екінші азатжолдың үшінші азатжолға қатысы қандай?

• A)Дәлелдейді
  

• B)Зерттейді
  

• C)Нақтылайды
  

• D)Суреттейді
  

Баланың таным-түйсігін кеңейтуде қуыршақ театрларының алар орны
үлкен. Бізде де, өзге елдерде де балабақша жасынан бастап, бүлдіршіндерге
қуыршақтармен көрініс қою бағдарламаға енгізіледі. Аты солай аталып тұрған соң,
бұл театрларда тек қуыршақтармен жұмыс жасайды деп ойлайтындар бар. Олай
емес. Бұл өнер ошақтары балалардың санасына отбасына деген сүйіспеншілікті,
еліне, жеріне патриоттық сезімді қалыптастыратын қойылымдарды да сахналайды.
Бірақ осы қуыршақтар әлеміне қазақ балаларының көптеп ағылып жатқанын
байқай алмадық. Мысалы, Алматыдағы Мемлекеттік қуыршақ театрының 200
адамдық орны бар. Қойылымдары екі тілде де қойылады. Орысша
қойылымдарында залдың кем дегенде жартысы толып отырады. Ең қызығы, алдыңғы қымбат билеттер бірінші сатылып кетеді. Ал қазақша қойылымдарға ары
кетсе 30 адам келеді. Оның өзінде де ата-аналар ең арзан билеттерді алуға
тырысады. «Арзан билетті алып, алдыңғы бос орындарға отыра саламыз» деген
түсінік қалыптасқан.
ІІІ. Бүгінде қазақтар шетелге жиі саяхаттайды. Біріккен Араб Әмірліктерінен
Алматыға қарай ұшаққа отырарда қасымдағы жеткіншек қазақ баланы сөзге
тарттым. «Ал, арабтардың әмірліктерінен не көріп қайттың?» деп сұрадым. Сол
кезде 12-13 жас шамасындағы баланың жауабына көңілім толмай қалған еді. Бар
айтқаны – ана шетіндегі жағажай, мына шетіндегі жағажай, биік-биік ғимараттар,
дүкендер… Өзім танысқан бірнеше мұражайды атап едім, «бармадық» деп басын
шайқады. «Сонда бұл халық туралы не біліп қайттың?» деп сұрадым. Тағы да
мардымды жауап бере алмады. Сонда бір елге барып тұрып, мәдениеті мен
тарихымен танысуға қызықпағандары қалай? Тіпті, тілін түсінбейтін болсаң да,
шетелдің театрына бас сұғып қайтсаң, көп жайды аңғарып қайтуға болады.
Мәселен, Сеулде фольклорлық «Nanta» атты театр бар. Билетінің бағасы біздің
театрлардан он есе қымбат тұрады. Алматыдағы балалар спектакльдерінің билет
құны – 400-600 теңге, Астананың Жастар театрында балалар билеті – 300 теңге. Ал
«Nanta» билеті шамамен 5000 теңге көлемінде. Соның өзінде, екі барғанымда да
үлкен залда бос орын болмады. Атауы «ретсіз дыбыстар» деген мағынаны беретін
бұл театрға кәрістер үш жасар баласын да ертіп келеді. Ал бізде актер болуды
армандайтын кей бала театр көрмей өседі…
IY. Шыны сол, қазақтар бала тәрбиесіне мәдени ошақтарға бару мәселесін
қоса бермейді. Күнделікті күйбең тірлікпен жүріп, ұл-қыздарын анда-санда болса
да, театрға ертіп баруды ойластырмайды. Қажет көрмейтіндері де бар.
8. Мәтіннің негізгі ойы қай сөйлеммен сәйкес келеді?

• )Елімізде театр санын арттыру керек
  

• B)Қуыршақ театрының қойылымдары сапасыз.
  

• C)Бала тәрбиесіне мәдени ошақтарға бару мәселесін қою керек.
  

• D)Шетелде демалудың өзі – бір бақыт
  

Баланың таным-түйсігін кеңейтуде қуыршақ театрларының алар орны
үлкен. Бізде де, өзге елдерде де балабақша жасынан бастап, бүлдіршіндерге
қуыршақтармен көрініс қою бағдарламаға енгізіледі. Аты солай аталып тұрған соң,
бұл театрларда тек қуыршақтармен жұмыс жасайды деп ойлайтындар бар. Олай
емес. Бұл өнер ошақтары балалардың санасына отбасына деген сүйіспеншілікті,
еліне, жеріне патриоттық сезімді қалыптастыратын қойылымдарды да сахналайды.
Бірақ осы қуыршақтар әлеміне қазақ балаларының көптеп ағылып жатқанын
байқай алмадық. Мысалы, Алматыдағы Мемлекеттік қуыршақ театрының 200
адамдық орны бар. Қойылымдары екі тілде де қойылады. Орысша
қойылымдарында залдың кем дегенде жартысы толып отырады. Ең қызығы, алдыңғы қымбат билеттер бірінші сатылып кетеді. Ал қазақша қойылымдарға ары
кетсе 30 адам келеді. Оның өзінде де ата-аналар ең арзан билеттерді алуға
тырысады. «Арзан билетті алып, алдыңғы бос орындарға отыра саламыз» деген
түсінік қалыптасқан.
ІІІ. Бүгінде қазақтар шетелге жиі саяхаттайды. Біріккен Араб Әмірліктерінен
Алматыға қарай ұшаққа отырарда қасымдағы жеткіншек қазақ баланы сөзге
тарттым. «Ал, арабтардың әмірліктерінен не көріп қайттың?» деп сұрадым. Сол
кезде 12-13 жас шамасындағы баланың жауабына көңілім толмай қалған еді. Бар
айтқаны – ана шетіндегі жағажай, мына шетіндегі жағажай, биік-биік ғимараттар,
дүкендер… Өзім танысқан бірнеше мұражайды атап едім, «бармадық» деп басын
шайқады. «Сонда бұл халық туралы не біліп қайттың?» деп сұрадым. Тағы да
мардымды жауап бере алмады. Сонда бір елге барып тұрып, мәдениеті мен
тарихымен танысуға қызықпағандары қалай? Тіпті, тілін түсінбейтін болсаң да,
шетелдің театрына бас сұғып қайтсаң, көп жайды аңғарып қайтуға болады.
Мәселен, Сеулде фольклорлық «Nanta» атты театр бар. Билетінің бағасы біздің
театрлардан он есе қымбат тұрады. Алматыдағы балалар спектакльдерінің билет
құны – 400-600 теңге, Астананың Жастар театрында балалар билеті – 300 теңге. Ал
«Nanta» билеті шамамен 5000 теңге көлемінде. Соның өзінде, екі барғанымда да
үлкен залда бос орын болмады. Атауы «ретсіз дыбыстар» деген мағынаны беретін
бұл театрға кәрістер үш жасар баласын да ертіп келеді. Ал бізде актер болуды
армандайтын кей бала театр көрмей өседі…
IY. Шыны сол, қазақтар бала тәрбиесіне мәдени ошақтарға бару мәселесін
қоса бермейді. Күнделікті күйбең тірлікпен жүріп, ұл-қыздарын анда-санда болса
да, театрға ертіп баруды ойластырмайды. Қажет көрмейтіндері де бар.

9. «Ал бізде актер болуды армандайтын кей бала театр көрмей өседі…»
Автордың айтпақ ойы қандай?

• A)Баланы жасынан мәдениетке үйрету керек.
  

• B)Өнер ошағына үлкейген кезде бару керек
  

• C)Кішкентай балаға театр қызық емес.
  

• D)Кез келген арманға қол жеткізуге болады.
  

Баланың таным-түйсігін кеңейтуде қуыршақ театрларының алар орны
үлкен. Бізде де, өзге елдерде де балабақша жасынан бастап, бүлдіршіндерге
қуыршақтармен көрініс қою бағдарламаға енгізіледі. Аты солай аталып тұрған соң,
бұл театрларда тек қуыршақтармен жұмыс жасайды деп ойлайтындар бар. Олай
емес. Бұл өнер ошақтары балалардың санасына отбасына деген сүйіспеншілікті,
еліне, жеріне патриоттық сезімді қалыптастыратын қойылымдарды да сахналайды.
Бірақ осы қуыршақтар әлеміне қазақ балаларының көптеп ағылып жатқанын
байқай алмадық. Мысалы, Алматыдағы Мемлекеттік қуыршақ театрының 200
адамдық орны бар. Қойылымдары екі тілде де қойылады. Орысша
қойылымдарында залдың кем дегенде жартысы толып отырады. Ең қызығы, алдыңғы қымбат билеттер бірінші сатылып кетеді. Ал қазақша қойылымдарға ары
кетсе 30 адам келеді. Оның өзінде де ата-аналар ең арзан билеттерді алуға
тырысады. «Арзан билетті алып, алдыңғы бос орындарға отыра саламыз» деген
түсінік қалыптасқан.
ІІІ. Бүгінде қазақтар шетелге жиі саяхаттайды. Біріккен Араб Әмірліктерінен
Алматыға қарай ұшаққа отырарда қасымдағы жеткіншек қазақ баланы сөзге
тарттым. «Ал, арабтардың әмірліктерінен не көріп қайттың?» деп сұрадым. Сол
кезде 12-13 жас шамасындағы баланың жауабына көңілім толмай қалған еді. Бар
айтқаны – ана шетіндегі жағажай, мына шетіндегі жағажай, биік-биік ғимараттар,
дүкендер… Өзім танысқан бірнеше мұражайды атап едім, «бармадық» деп басын
шайқады. «Сонда бұл халық туралы не біліп қайттың?» деп сұрадым. Тағы да
мардымды жауап бере алмады. Сонда бір елге барып тұрып, мәдениеті мен
тарихымен танысуға қызықпағандары қалай? Тіпті, тілін түсінбейтін болсаң да,
шетелдің театрына бас сұғып қайтсаң, көп жайды аңғарып қайтуға болады.
Мәселен, Сеулде фольклорлық «Nanta» атты театр бар. Билетінің бағасы біздің
театрлардан он есе қымбат тұрады. Алматыдағы балалар спектакльдерінің билет
құны – 400-600 теңге, Астананың Жастар театрында балалар билеті – 300 теңге. Ал
«Nanta» билеті шамамен 5000 теңге көлемінде. Соның өзінде, екі барғанымда да
үлкен залда бос орын болмады. Атауы «ретсіз дыбыстар» деген мағынаны беретін
бұл театрға кәрістер үш жасар баласын да ертіп келеді. Ал бізде актер болуды
армандайтын кей бала театр көрмей өседі…
IY. Шыны сол, қазақтар бала тәрбиесіне мәдени ошақтарға бару мәселесін
қоса бермейді. Күнделікті күйбең тірлікпен жүріп, ұл-қыздарын анда-санда болса
да, театрға ертіп баруды ойластырмайды. Қажет көрмейтіндері де бар.

10. Автордың мақаласына түрткі болған жағдай...

• A)Театрдың ішкі тіршілігімен танысу
  

• B)Ата-аналардың қамқорлығын көрсету
  

• C)Өнер ордасына балалардың сирек баруы
  

• D)Театр қызметкерін таныту