МОДО 9- сынып 11

Бес нәрседен қашық бол...
Өсек, өтрік, мақтаншақ,
Еріншек, бекер мал шашпақ...- деп Абай атамыз айтқандай, осындай келеңсіз нәрселерден адам баласы өз бойын аулақ ұстау қажет. Мысалы: өтірік, мен ендік, жағымпаздық, мақтаншақтық, надандық, ұятсыздық, тәкәппарлық.
Менмендік – ол тек өзін ғана ойлайтын, бәрі менікі болса дейтін жаман әдет. Ол өзінің ішкі сыры түгілі, өзгенің жанын түсінбейді. Барлық нәрсе өзнде болса, өзгелері соған бағынса дейтін пасық әдет.
Өтірік сөйлеу. Ол тым мақтаншақтыққа да жатады. Өтірік сөйлеу кейбір адамдардың әдетіне айналады. Өсек айту арқылы, мақтану арқылы өтірік сөйлеу пайда болады. Адам кейде өзін-өзі көрсетемін деп артық сөйлейді. Сөйтіп артық сөйлеу арқылы адам бойында өтірік сөйлеу әдеті пайда болады. Бұл өзгеден өзін биік ұстағысы келгендік.
Жағымпаздық бұл қазіргі заманда өте көбейіп бара жатыр. Біреуге жағымпаздансаң ғана жұмыс бітер, - деген пасық ой адамның бойын жайлап барады. «Ішім өлген, сыртым сау» деген жырында күйікті ызалы ақын бүгін дос, ертең жау болып шыға келетін кісімсінген кейбіреулердің құбылмалы, пәтуасыз мінезін, екіжүзділігін ащы да уытты сөздермен шенеп, ұнамсыз бейнесін жасайды. «Өз үйінде күркірейтін» мақтаншақ, кісі алдына барғанда шабан – шардақ және жау, яғни қор күйкі, тайырық, кеше ғана жаны қысылғанда жаутаңдап, жанды еріткен жайдары – бүгін көңілі жайланғанда, кісі танымас, жат мінез, жабырқау. Абай қулық – сұмдық, ұрлық – қорлықта алдына жан салмайтын адамдарға түбінде әлгіндей мінезден таяқ жемей қалмайсың, артын ойла деп ескертеді. Тегінде бұл тәрізді мінез иелерінің Абай заманымен бірге құрып бітпегенін ойласақ, онда ақынның әлгі зілді ескертуі әлі өз күшінде деп білген жөн.
Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар. Сонан қашпақ керек: әуелі – надандық, екіншісі – еріншектік, үшіншісі – залымдық.
Надандық – білім, ғылымның жоқтығы. Дүниеде еш нәрсені оларсыз біліп олмайды. Білімсіздік хайуандық болады.
Еріншектік – күллі дүниедегі өнердің дұшпаны. Талапсыздық, жігерсіздік, ұятсыздық, кедейлік - бәрі осыдан шығады.
Залымдық – адам баласының дұшпаны. Адам баласына дұшпан болса, адамнан бөлінеді, бір жыртқыш хайуан.

ҚАЙТАЛАУ ТАҚЫРЫБЫ: МӘТІНМЕН ЖҰМЫС

СҰРАҚ № 1

Абай қулық-сұмдық, ұрлық-қорлықта алдына жан салматын адамдарға қандай қасиеттен аулақ болуын ескертеді?

• Еріншектік

• Залымдық

• Жағымпаздық

• Менмендік

• Ұятсыздық

Бес нәрседен қашық бол...
Өсек, өтрік, мақтаншақ,
Еріншек, бекер мал шашпақ...- деп Абай атамыз айтқандай, осындай келеңсіз нәрселерден адам баласы өз бойын аулақ ұстау қажет. Мысалы: өтірік, мен ендік, жағымпаздық, мақтаншақтық, надандық, ұятсыздық, тәкәппарлық.
Менмендік – ол тек өзін ғана ойлайтын, бәрі менікі болса дейтін жаман әдет. Ол өзінің ішкі сыры түгілі, өзгенің жанын түсінбейді. Барлық нәрсе өзнде болса, өзгелері соған бағынса дейтін пасық әдет.
Өтірік сөйлеу. Ол тым мақтаншақтыққа да жатады. Өтірік сөйлеу кейбір адамдардың әдетіне айналады. Өсек айту арқылы, мақтану арқылы өтірік сөйлеу пайда болады. Адам кейде өзін-өзі көрсетемін деп артық сөйлейді. Сөйтіп артық сөйлеу арқылы адам бойында өтірік сөйлеу әдеті пайда болады. Бұл өзгеден өзін биік ұстағысы келгендік.
Жағымпаздық бұл қазіргі заманда өте көбейіп бара жатыр. Біреуге жағымпаздансаң ғана жұмыс бітер, - деген пасық ой адамның бойын жайлап барады. «Ішім өлген, сыртым сау» деген жырында күйікті ызалы ақын бүгін дос, ертең жау болып шыға келетін кісімсінген кейбіреулердің құбылмалы, пәтуасыз мінезін, екіжүзділігін ащы да уытты сөздермен шенеп, ұнамсыз бейнесін жасайды. «Өз үйінде күркірейтін» мақтаншақ, кісі алдына барғанда шабан – шардақ және жау, яғни қор күйкі, тайырық, кеше ғана жаны қысылғанда жаутаңдап, жанды еріткен жайдары – бүгін көңілі жайланғанда, кісі танымас, жат мінез, жабырқау. Абай қулық – сұмдық, ұрлық – қорлықта алдына жан салмайтын адамдарға түбінде әлгіндей мінезден таяқ жемей қалмайсың, артын ойла деп ескертеді. Тегінде бұл тәрізді мінез иелерінің Абай заманымен бірге құрып бітпегенін ойласақ, онда ақынның әлгі зілді ескертуі әлі өз күшінде деп білген жөн.
Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар. Сонан қашпақ керек: әуелі – надандық, екіншісі – еріншектік, үшіншісі – залымдық.
Надандық – білім, ғылымның жоқтығы. Дүниеде еш нәрсені оларсыз біліп олмайды. Білімсіздік хайуандық болады.
Еріншектік – күллі дүниедегі өнердің дұшпаны. Талапсыздық, жігерсіздік, ұятсыздық, кедейлік - бәрі осыдан шығады.
Залымдық – адам баласының дұшпаны. Адам баласына дұшпан болса, адамнан бөлінеді, бір жыртқыш хайуан.

ҚАЙТАЛАУ ТАҚЫРЫБЫ: МӘТІНМЕН ЖҰМЫС

СҰРАҚ № 2

Кедейліктің тууына себеп болатын қасиет –

• Қулық-сұмдық

• Артық сөйлеу

• Еріншектік

• Өтірік сөйлеу

• Надандық

Бес нәрседен қашық бол...
Өсек, өтрік, мақтаншақ,
Еріншек, бекер мал шашпақ...- деп Абай атамыз айтқандай, осындай келеңсіз нәрселерден адам баласы өз бойын аулақ ұстау қажет. Мысалы: өтірік, мен ендік, жағымпаздық, мақтаншақтық, надандық, ұятсыздық, тәкәппарлық.
Менмендік – ол тек өзін ғана ойлайтын, бәрі менікі болса дейтін жаман әдет. Ол өзінің ішкі сыры түгілі, өзгенің жанын түсінбейді. Барлық нәрсе өзнде болса, өзгелері соған бағынса дейтін пасық әдет.
Өтірік сөйлеу. Ол тым мақтаншақтыққа да жатады. Өтірік сөйлеу кейбір адамдардың әдетіне айналады. Өсек айту арқылы, мақтану арқылы өтірік сөйлеу пайда болады. Адам кейде өзін-өзі көрсетемін деп артық сөйлейді. Сөйтіп артық сөйлеу арқылы адам бойында өтірік сөйлеу әдеті пайда болады. Бұл өзгеден өзін биік ұстағысы келгендік.
Жағымпаздық бұл қазіргі заманда өте көбейіп бара жатыр. Біреуге жағымпаздансаң ғана жұмыс бітер, - деген пасық ой адамның бойын жайлап барады. «Ішім өлген, сыртым сау» деген жырында күйікті ызалы ақын бүгін дос, ертең жау болып шыға келетін кісімсінген кейбіреулердің құбылмалы, пәтуасыз мінезін, екіжүзділігін ащы да уытты сөздермен шенеп, ұнамсыз бейнесін жасайды. «Өз үйінде күркірейтін» мақтаншақ, кісі алдына барғанда шабан – шардақ және жау, яғни қор күйкі, тайырық, кеше ғана жаны қысылғанда жаутаңдап, жанды еріткен жайдары – бүгін көңілі жайланғанда, кісі танымас, жат мінез, жабырқау. Абай қулық – сұмдық, ұрлық – қорлықта алдына жан салмайтын адамдарға түбінде әлгіндей мінезден таяқ жемей қалмайсың, артын ойла деп ескертеді. Тегінде бұл тәрізді мінез иелерінің Абай заманымен бірге құрып бітпегенін ойласақ, онда ақынның әлгі зілді ескертуі әлі өз күшінде деп білген жөн.
Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар. Сонан қашпақ керек: әуелі – надандық, екіншісі – еріншектік, үшіншісі – залымдық.
Надандық – білім, ғылымның жоқтығы. Дүниеде еш нәрсені оларсыз біліп олмайды. Білімсіздік хайуандық болады.
Еріншектік – күллі дүниедегі өнердің дұшпаны. Талапсыздық, жігерсіздік, ұятсыздық, кедейлік - бәрі осыдан шығады.
Залымдық – адам баласының дұшпаны. Адам баласына дұшпан болса, адамнан бөлінеді, бір жыртқыш хайуан.

ҚАЙТАЛАУ ТАҚЫРЫБЫ: МӘТІНМЕН ЖҰМЫС

СҰРАҚ № 3

Күллі адам баласын қор қылатын нәрселердің бірі:

• Мақтаншақтық

• Жағымпаздық

• Залымдық

• Бекер мал шашпақтық

• Өсек айту

Бес нәрседен қашық бол...
Өсек, өтрік, мақтаншақ,
Еріншек, бекер мал шашпақ...- деп Абай атамыз айтқандай, осындай келеңсіз нәрселерден адам баласы өз бойын аулақ ұстау қажет. Мысалы: өтірік, мен ендік, жағымпаздық, мақтаншақтық, надандық, ұятсыздық, тәкәппарлық.
Менмендік – ол тек өзін ғана ойлайтын, бәрі менікі болса дейтін жаман әдет. Ол өзінің ішкі сыры түгілі, өзгенің жанын түсінбейді. Барлық нәрсе өзнде болса, өзгелері соған бағынса дейтін пасық әдет.
Өтірік сөйлеу. Ол тым мақтаншақтыққа да жатады. Өтірік сөйлеу кейбір адамдардың әдетіне айналады. Өсек айту арқылы, мақтану арқылы өтірік сөйлеу пайда болады. Адам кейде өзін-өзі көрсетемін деп артық сөйлейді. Сөйтіп артық сөйлеу арқылы адам бойында өтірік сөйлеу әдеті пайда болады. Бұл өзгеден өзін биік ұстағысы келгендік.
Жағымпаздық бұл қазіргі заманда өте көбейіп бара жатыр. Біреуге жағымпаздансаң ғана жұмыс бітер, - деген пасық ой адамның бойын жайлап барады. «Ішім өлген, сыртым сау» деген жырында күйікті ызалы ақын бүгін дос, ертең жау болып шыға келетін кісімсінген кейбіреулердің құбылмалы, пәтуасыз мінезін, екіжүзділігін ащы да уытты сөздермен шенеп, ұнамсыз бейнесін жасайды. «Өз үйінде күркірейтін» мақтаншақ, кісі алдына барғанда шабан – шардақ және жау, яғни қор күйкі, тайырық, кеше ғана жаны қысылғанда жаутаңдап, жанды еріткен жайдары – бүгін көңілі жайланғанда, кісі танымас, жат мінез, жабырқау. Абай қулық – сұмдық, ұрлық – қорлықта алдына жан салмайтын адамдарға түбінде әлгіндей мінезден таяқ жемей қалмайсың, артын ойла деп ескертеді. Тегінде бұл тәрізді мінез иелерінің Абай заманымен бірге құрып бітпегенін ойласақ, онда ақынның әлгі зілді ескертуі әлі өз күшінде деп білген жөн.
Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар. Сонан қашпақ керек: әуелі – надандық, екіншісі – еріншектік, үшіншісі – залымдық.
Надандық – білім, ғылымның жоқтығы. Дүниеде еш нәрсені оларсыз біліп олмайды. Білімсіздік хайуандық болады.
Еріншектік – күллі дүниедегі өнердің дұшпаны. Талапсыздық, жігерсіздік, ұятсыздық, кедейлік - бәрі осыдан шығады.
Залымдық – адам баласының дұшпаны. Адам баласына дұшпан болса, адамнан бөлінеді, бір жыртқыш хайуан.

ҚАЙТАЛАУ ТАҚЫРЫБЫ: МӘТІН: ТАҚЫРЫП, ТАҚЫРЫП, ҚҰРЫЛЫМ, НЕГІЗГІ ОЙ, ТІРЕК СӨЗДЕР

СҰРАҚ № 4

Мәтін авторының мақсаты қандай?

• Ұлы ақынның болмысын ұлықтау

• Адамгершілікке баулу

• Білім-ғылымға үйрету

• Абай өлеңдерімен таныстыру

• Ұнамсыз қасиеттерді дәріптеу

Бес нәрседен қашық бол...
Өсек, өтрік, мақтаншақ,
Еріншек, бекер мал шашпақ...- деп Абай атамыз айтқандай, осындай келеңсіз нәрселерден адам баласы өз бойын аулақ ұстау қажет. Мысалы: өтірік, мен ендік, жағымпаздық, мақтаншақтық, надандық, ұятсыздық, тәкәппарлық.
Менмендік – ол тек өзін ғана ойлайтын, бәрі менікі болса дейтін жаман әдет. Ол өзінің ішкі сыры түгілі, өзгенің жанын түсінбейді. Барлық нәрсе өзнде болса, өзгелері соған бағынса дейтін пасық әдет.
Өтірік сөйлеу. Ол тым мақтаншақтыққа да жатады. Өтірік сөйлеу кейбір адамдардың әдетіне айналады. Өсек айту арқылы, мақтану арқылы өтірік сөйлеу пайда болады. Адам кейде өзін-өзі көрсетемін деп артық сөйлейді. Сөйтіп артық сөйлеу арқылы адам бойында өтірік сөйлеу әдеті пайда болады. Бұл өзгеден өзін биік ұстағысы келгендік.
Жағымпаздық бұл қазіргі заманда өте көбейіп бара жатыр. Біреуге жағымпаздансаң ғана жұмыс бітер, - деген пасық ой адамның бойын жайлап барады. «Ішім өлген, сыртым сау» деген жырында күйікті ызалы ақын бүгін дос, ертең жау болып шыға келетін кісімсінген кейбіреулердің құбылмалы, пәтуасыз мінезін, екіжүзділігін ащы да уытты сөздермен шенеп, ұнамсыз бейнесін жасайды. «Өз үйінде күркірейтін» мақтаншақ, кісі алдына барғанда шабан – шардақ және жау, яғни қор күйкі, тайырық, кеше ғана жаны қысылғанда жаутаңдап, жанды еріткен жайдары – бүгін көңілі жайланғанда, кісі танымас, жат мінез, жабырқау. Абай қулық – сұмдық, ұрлық – қорлықта алдына жан салмайтын адамдарға түбінде әлгіндей мінезден таяқ жемей қалмайсың, артын ойла деп ескертеді. Тегінде бұл тәрізді мінез иелерінің Абай заманымен бірге құрып бітпегенін ойласақ, онда ақынның әлгі зілді ескертуі әлі өз күшінде деп білген жөн.
Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар. Сонан қашпақ керек: әуелі – надандық, екіншісі – еріншектік, үшіншісі – залымдық.
Надандық – білім, ғылымның жоқтығы. Дүниеде еш нәрсені оларсыз біліп олмайды. Білімсіздік хайуандық болады.
Еріншектік – күллі дүниедегі өнердің дұшпаны. Талапсыздық, жігерсіздік, ұятсыздық, кедейлік - бәрі осыдан шығады.
Залымдық – адам баласының дұшпаны. Адам баласына дұшпан болса, адамнан бөлінеді, бір жыртқыш хайуан.

ҚАЙТАЛАУ ТАҚЫРЫБЫ: МАҚАЛ-МӘТЕЛ, ӨЛЕҢ ЖОЛДАРЫ, НАҚЫЛ СӨЗДЕР, ШЕШЕНДІК СӨЗДЕР

СҰРАҚ № 5

Мәтінде талданған Абай өлеңін белгілеңіз

• «Болыс болдым, мінекей»

• «Адамдық борышың»

• «Ғылым таппай мақтанба»

• «Он жетінші қарасөзі»

• «Аттың сыны»

«Шынықсаң – шымыр боласың» демекші, дене жаттығуы адам баласына қашан да пайдалы. Күні бойы өзіңді сергек сезініп жүрудің де тәсілі – спорт. Ғалымдар зерттеуіне сүйенер болсақ, спорт адамды шат – шадыман өмір сүруге де жетелейді екен.
Олимпиадалық қозғалыстың белсенді қайраткері Пьер Кубертен: «О, спорт! Сен – түгел ғаламсың!» деп бекер тұжырым жасамағаны анық. Ғалымдар АҚШ – тың Пенсильвания университетінің 200-ге жуық студентіне зерттеу жүргізген. Олар күніне 20 минуттан астам уақытын түрлі дене жаттығуларына арнаған. Ал сегіз күннен кейін қатысушылар өздерінің басынан өткеріп жүрген күйлерін жазып тапсырған. Нәтижесінде көбісі ұйқысыздықтан, әлсіздіктен құтылғанын мәлімдеген. Сонымен қатар, жаттығу жұмыстарынан кейін көңіл – күйлерінің көтеріліп, өздерін жақсы, сергек сезініп жүргендерін жеткізген.
Дене жаттығулары адамның көңіл-күйін ғана көтеріп қоймайды, қан айналым жүйесін жақсартады. Қан қысымы мен жүрек – қан тамырлары ауруларының алдын алады.
Спорт – адамның рухани әлемі үшін де маңызды. Өйткені, әлсіз әрі қиындыққа көп ретте қарсы тұруға қауқары жете бермейтін жандарға мамандар бір ауық спортпен шұғылдануға кеңес береді екен. Күйзеліске ұшыраған сәттерде дене жаттығуларына ден қойсаңыз, жаңа құлшыныс пен тың серпін арқасында ерекше өмір сүруге ұмтыла түсесіз. Бұл да спорттың, дене жаттығуларының бір құдыреті.
Тағы да ғалымдар зерттеулеріне назар салып көрейік. Адам дене жаттығуларымен айналысқан сәтте оның миында да сан мыңдаған үдерістер орын алады. Ми дене қимылдарының әрекетін күйзеліс ретінде қабылдап, оған қарсы күрес жүргізе бастайды. Ағзадан эндорфин гормоны мен пайдалы ақуыздар бөлініп, жүйке жүйелері мен миға тарайды. Сол арқылы адам ойы ұшқыр әрі есте сақтау қабілеті жақсара түсіп, көңіл – күйге әсер етеді.
Спорттың адам өмірі үшін маңызын бұдан ары айта түсудің өзі де артығырақ секілді. Бірақ алдымен «спортпен шұғылдануға уақыт табылмай жүр» деген сылтаудан құтылғанымыз абзал. Ол үшін не істеу керек? Күніне 20 минут дене жаттығуымен айналысуды да ұмыт қалдырып кететін кездеріңіз болмайды емес, болады? Ендеше, дене жаттығуларымен шұғылдануды қалай әдетке айналдыруға болады?
1. Дене жаттығуы кезінде киетін спорттық киімдеріңізді жатар алдында дайындап жатыңыз. Ұмытпас үшін, оятқышыңызды сол киімдердің үстіне қойыңыз. Өйткені таңертең оянғанда оятқышпен қатар немен айналысатыныңызды да есіңізге түсіретін боласыз. Бастысы, осылайша таңғы жаттығуды әдетке айналдырып алсаңыз ғажап болары сөзсіз.
2. Барлығын аз жаттығудан бастаңыз. Тіпті, аптасына 2 рет 5 минуттан – ақ дене жаттығуларымен шұғылданып жүріңіз. Тапсырма оңай, әрине. Бірақ бастапқыда өзіңізді қинамауыңыз қажет. Алға ә дегеннен биік мақсат қоюға талпынбаңыз. Өйткені өзіңіздің спортпен шұғылдануға деген ерік – жігеріңізді жоғалтып алуыңыз мүмкін.
3. Үйдің қарапайым шаруаларды жаттығу жұмыстарымен үйлестірдіңіз. Мысалы, таймерді 20 минутқа қойып, жұмысыңызды бастаңыз. Қарапайым шаруаларды аса жылдам орындау – жақсы нәтиже береді.
4. Өзіңізге ұнайтын жаттығуларды таңдап алғанның да маңызы жоғары. Өйткені алғашында адам өз қалауымен бастаған жаттығулар уақыт өте келе өз жемісін беретін болады.
Иә, күнделікті өмірде спортты сүйетін жандар көп. Әркімнің санасындағы спорт ұғымы – сан алуан. Расында да, көпшілікті ұлты мен еріне, тілі мен дініне бөлмей өзіне ынтызар етер спорт құдыреті жоғары. Бәріміз білетіндей «Спорт – денсаулық кепілі».

ҚАЙТАЛАУ ТАҚЫРЫБЫ: МӘТІНМЕН ЖҰМЫС

СҰРАҚ № 6

Мәтінде дене жаттығуымен шұғылдануды әдетке айналдырудың қанша жолы көрсетілген?

• 4

• 6

• 5

• 2

• 3

«Шынықсаң – шымыр боласың» демекші, дене жаттығуы адам баласына қашан да пайдалы. Күні бойы өзіңді сергек сезініп жүрудің де тәсілі – спорт. Ғалымдар зерттеуіне сүйенер болсақ, спорт адамды шат – шадыман өмір сүруге де жетелейді екен.
Олимпиадалық қозғалыстың белсенді қайраткері Пьер Кубертен: «О, спорт! Сен – түгел ғаламсың!» деп бекер тұжырым жасамағаны анық. Ғалымдар АҚШ – тың Пенсильвания университетінің 200-ге жуық студентіне зерттеу жүргізген. Олар күніне 20 минуттан астам уақытын түрлі дене жаттығуларына арнаған. Ал сегіз күннен кейін қатысушылар өздерінің басынан өткеріп жүрген күйлерін жазып тапсырған. Нәтижесінде көбісі ұйқысыздықтан, әлсіздіктен құтылғанын мәлімдеген. Сонымен қатар, жаттығу жұмыстарынан кейін көңіл – күйлерінің көтеріліп, өздерін жақсы, сергек сезініп жүргендерін жеткізген.
Дене жаттығулары адамның көңіл-күйін ғана көтеріп қоймайды, қан айналым жүйесін жақсартады. Қан қысымы мен жүрек – қан тамырлары ауруларының алдын алады.
Спорт – адамның рухани әлемі үшін де маңызды. Өйткені, әлсіз әрі қиындыққа көп ретте қарсы тұруға қауқары жете бермейтін жандарға мамандар бір ауық спортпен шұғылдануға кеңес береді екен. Күйзеліске ұшыраған сәттерде дене жаттығуларына ден қойсаңыз, жаңа құлшыныс пен тың серпін арқасында ерекше өмір сүруге ұмтыла түсесіз. Бұл да спорттың, дене жаттығуларының бір құдыреті.
Тағы да ғалымдар зерттеулеріне назар салып көрейік. Адам дене жаттығуларымен айналысқан сәтте оның миында да сан мыңдаған үдерістер орын алады. Ми дене қимылдарының әрекетін күйзеліс ретінде қабылдап, оған қарсы күрес жүргізе бастайды. Ағзадан эндорфин гормоны мен пайдалы ақуыздар бөлініп, жүйке жүйелері мен миға тарайды. Сол арқылы адам ойы ұшқыр әрі есте сақтау қабілеті жақсара түсіп, көңіл – күйге әсер етеді.
Спорттың адам өмірі үшін маңызын бұдан ары айта түсудің өзі де артығырақ секілді. Бірақ алдымен «спортпен шұғылдануға уақыт табылмай жүр» деген сылтаудан құтылғанымыз абзал. Ол үшін не істеу керек? Күніне 20 минут дене жаттығуымен айналысуды да ұмыт қалдырып кететін кездеріңіз болмайды емес, болады? Ендеше, дене жаттығуларымен шұғылдануды қалай әдетке айналдыруға болады?
1. Дене жаттығуы кезінде киетін спорттық киімдеріңізді жатар алдында дайындап жатыңыз. Ұмытпас үшін, оятқышыңызды сол киімдердің үстіне қойыңыз. Өйткені таңертең оянғанда оятқышпен қатар немен айналысатыныңызды да есіңізге түсіретін боласыз. Бастысы, осылайша таңғы жаттығуды әдетке айналдырып алсаңыз ғажап болары сөзсіз.
2. Барлығын аз жаттығудан бастаңыз. Тіпті, аптасына 2 рет 5 минуттан – ақ дене жаттығуларымен шұғылданып жүріңіз. Тапсырма оңай, әрине. Бірақ бастапқыда өзіңізді қинамауыңыз қажет. Алға ә дегеннен биік мақсат қоюға талпынбаңыз. Өйткені өзіңіздің спортпен шұғылдануға деген ерік – жігеріңізді жоғалтып алуыңыз мүмкін.
3. Үйдің қарапайым шаруаларды жаттығу жұмыстарымен үйлестірдіңіз. Мысалы, таймерді 20 минутқа қойып, жұмысыңызды бастаңыз. Қарапайым шаруаларды аса жылдам орындау – жақсы нәтиже береді.
4. Өзіңізге ұнайтын жаттығуларды таңдап алғанның да маңызы жоғары. Өйткені алғашында адам өз қалауымен бастаған жаттығулар уақыт өте келе өз жемісін беретін болады.
Иә, күнделікті өмірде спортты сүйетін жандар көп. Әркімнің санасындағы спорт ұғымы – сан алуан. Расында да, көпшілікті ұлты мен еріне, тілі мен дініне бөлмей өзіне ынтызар етер спорт құдыреті жоғары. Бәріміз білетіндей «Спорт – денсаулық кепілі».

ҚАЙТАЛАУ ТАҚЫРЫБЫ: МӘТІНМЕН ЖҰМЫС

СҰРАҚ № 7

Пьер де Кубертеннің спорт туралы тұжырымы –

• Спорт – түгел ғалам.

• Спорт – адамның рухани әлемі

• Шынықсаң шымыр боласың

• Спорт – денсаулық кепілі

• О,спорт, сен ғажапсың!

«Шынықсаң – шымыр боласың» демекші, дене жаттығуы адам баласына қашан да пайдалы. Күні бойы өзіңді сергек сезініп жүрудің де тәсілі – спорт. Ғалымдар зерттеуіне сүйенер болсақ, спорт адамды шат – шадыман өмір сүруге де жетелейді екен.
Олимпиадалық қозғалыстың белсенді қайраткері Пьер Кубертен: «О, спорт! Сен – түгел ғаламсың!» деп бекер тұжырым жасамағаны анық. Ғалымдар АҚШ – тың Пенсильвания университетінің 200-ге жуық студентіне зерттеу жүргізген. Олар күніне 20 минуттан астам уақытын түрлі дене жаттығуларына арнаған. Ал сегіз күннен кейін қатысушылар өздерінің басынан өткеріп жүрген күйлерін жазып тапсырған. Нәтижесінде көбісі ұйқысыздықтан, әлсіздіктен құтылғанын мәлімдеген. Сонымен қатар, жаттығу жұмыстарынан кейін көңіл – күйлерінің көтеріліп, өздерін жақсы, сергек сезініп жүргендерін жеткізген.
Дене жаттығулары адамның көңіл-күйін ғана көтеріп қоймайды, қан айналым жүйесін жақсартады. Қан қысымы мен жүрек – қан тамырлары ауруларының алдын алады.
Спорт – адамның рухани әлемі үшін де маңызды. Өйткені, әлсіз әрі қиындыққа көп ретте қарсы тұруға қауқары жете бермейтін жандарға мамандар бір ауық спортпен шұғылдануға кеңес береді екен. Күйзеліске ұшыраған сәттерде дене жаттығуларына ден қойсаңыз, жаңа құлшыныс пен тың серпін арқасында ерекше өмір сүруге ұмтыла түсесіз. Бұл да спорттың, дене жаттығуларының бір құдыреті.
Тағы да ғалымдар зерттеулеріне назар салып көрейік. Адам дене жаттығуларымен айналысқан сәтте оның миында да сан мыңдаған үдерістер орын алады. Ми дене қимылдарының әрекетін күйзеліс ретінде қабылдап, оған қарсы күрес жүргізе бастайды. Ағзадан эндорфин гормоны мен пайдалы ақуыздар бөлініп, жүйке жүйелері мен миға тарайды. Сол арқылы адам ойы ұшқыр әрі есте сақтау қабілеті жақсара түсіп, көңіл – күйге әсер етеді.
Спорттың адам өмірі үшін маңызын бұдан ары айта түсудің өзі де артығырақ секілді. Бірақ алдымен «спортпен шұғылдануға уақыт табылмай жүр» деген сылтаудан құтылғанымыз абзал. Ол үшін не істеу керек? Күніне 20 минут дене жаттығуымен айналысуды да ұмыт қалдырып кететін кездеріңіз болмайды емес, болады? Ендеше, дене жаттығуларымен шұғылдануды қалай әдетке айналдыруға болады?
1. Дене жаттығуы кезінде киетін спорттық киімдеріңізді жатар алдында дайындап жатыңыз. Ұмытпас үшін, оятқышыңызды сол киімдердің үстіне қойыңыз. Өйткені таңертең оянғанда оятқышпен қатар немен айналысатыныңызды да есіңізге түсіретін боласыз. Бастысы, осылайша таңғы жаттығуды әдетке айналдырып алсаңыз ғажап болары сөзсіз.
2. Барлығын аз жаттығудан бастаңыз. Тіпті, аптасына 2 рет 5 минуттан – ақ дене жаттығуларымен шұғылданып жүріңіз. Тапсырма оңай, әрине. Бірақ бастапқыда өзіңізді қинамауыңыз қажет. Алға ә дегеннен биік мақсат қоюға талпынбаңыз. Өйткені өзіңіздің спортпен шұғылдануға деген ерік – жігеріңізді жоғалтып алуыңыз мүмкін.
3. Үйдің қарапайым шаруаларды жаттығу жұмыстарымен үйлестірдіңіз. Мысалы, таймерді 20 минутқа қойып, жұмысыңызды бастаңыз. Қарапайым шаруаларды аса жылдам орындау – жақсы нәтиже береді.
4. Өзіңізге ұнайтын жаттығуларды таңдап алғанның да маңызы жоғары. Өйткені алғашында адам өз қалауымен бастаған жаттығулар уақыт өте келе өз жемісін беретін болады.
Иә, күнделікті өмірде спортты сүйетін жандар көп. Әркімнің санасындағы спорт ұғымы – сан алуан. Расында да, көпшілікті ұлты мен еріне, тілі мен дініне бөлмей өзіне ынтызар етер спорт құдыреті жоғары. Бәріміз білетіндей «Спорт – денсаулық кепілі».

ҚАЙТАЛАУ ТАҚЫРЫБЫ: ШЫҒАРМАНЫҢ ОҚИҒА ЖҮЙЕСІН АНЫҚТАУ, БӨЛІКТЕРГЕ БӨЛУ, МӘТІН БӨЛІКТЕРІНЕ ТАҚЫРЫП ҚОЮ НЕГІЗІНДЕ ЖОСПАР ҚҰРУ

СҰРАҚ № 8

Мәтінде берілген төртінші кеңестің түйінін көрсетіңіз.

• Аз жаттығудан бастап дайындалу

• Қарапайым шаруалары орындау

• 20 минут дене жаттығуымен айналысу

• Ыңғайлы спорттық киім дайындау

• Ұнайтын жаттығуларды таңдау

«Шынықсаң – шымыр боласың» демекші, дене жаттығуы адам баласына қашан да пайдалы. Күні бойы өзіңді сергек сезініп жүрудің де тәсілі – спорт. Ғалымдар зерттеуіне сүйенер болсақ, спорт адамды шат – шадыман өмір сүруге де жетелейді екен.
Олимпиадалық қозғалыстың белсенді қайраткері Пьер Кубертен: «О, спорт! Сен – түгел ғаламсың!» деп бекер тұжырым жасамағаны анық. Ғалымдар АҚШ – тың Пенсильвания университетінің 200-ге жуық студентіне зерттеу жүргізген. Олар күніне 20 минуттан астам уақытын түрлі дене жаттығуларына арнаған. Ал сегіз күннен кейін қатысушылар өздерінің басынан өткеріп жүрген күйлерін жазып тапсырған. Нәтижесінде көбісі ұйқысыздықтан, әлсіздіктен құтылғанын мәлімдеген. Сонымен қатар, жаттығу жұмыстарынан кейін көңіл – күйлерінің көтеріліп, өздерін жақсы, сергек сезініп жүргендерін жеткізген.
Дене жаттығулары адамның көңіл-күйін ғана көтеріп қоймайды, қан айналым жүйесін жақсартады. Қан қысымы мен жүрек – қан тамырлары ауруларының алдын алады.
Спорт – адамның рухани әлемі үшін де маңызды. Өйткені, әлсіз әрі қиындыққа көп ретте қарсы тұруға қауқары жете бермейтін жандарға мамандар бір ауық спортпен шұғылдануға кеңес береді екен. Күйзеліске ұшыраған сәттерде дене жаттығуларына ден қойсаңыз, жаңа құлшыныс пен тың серпін арқасында ерекше өмір сүруге ұмтыла түсесіз. Бұл да спорттың, дене жаттығуларының бір құдыреті.
Тағы да ғалымдар зерттеулеріне назар салып көрейік. Адам дене жаттығуларымен айналысқан сәтте оның миында да сан мыңдаған үдерістер орын алады. Ми дене қимылдарының әрекетін күйзеліс ретінде қабылдап, оған қарсы күрес жүргізе бастайды. Ағзадан эндорфин гормоны мен пайдалы ақуыздар бөлініп, жүйке жүйелері мен миға тарайды. Сол арқылы адам ойы ұшқыр әрі есте сақтау қабілеті жақсара түсіп, көңіл – күйге әсер етеді.
Спорттың адам өмірі үшін маңызын бұдан ары айта түсудің өзі де артығырақ секілді. Бірақ алдымен «спортпен шұғылдануға уақыт табылмай жүр» деген сылтаудан құтылғанымыз абзал. Ол үшін не істеу керек? Күніне 20 минут дене жаттығуымен айналысуды да ұмыт қалдырып кететін кездеріңіз болмайды емес, болады? Ендеше, дене жаттығуларымен шұғылдануды қалай әдетке айналдыруға болады?
1. Дене жаттығуы кезінде киетін спорттық киімдеріңізді жатар алдында дайындап жатыңыз. Ұмытпас үшін, оятқышыңызды сол киімдердің үстіне қойыңыз. Өйткені таңертең оянғанда оятқышпен қатар немен айналысатыныңызды да есіңізге түсіретін боласыз. Бастысы, осылайша таңғы жаттығуды әдетке айналдырып алсаңыз ғажап болары сөзсіз.
2. Барлығын аз жаттығудан бастаңыз. Тіпті, аптасына 2 рет 5 минуттан – ақ дене жаттығуларымен шұғылданып жүріңіз. Тапсырма оңай, әрине. Бірақ бастапқыда өзіңізді қинамауыңыз қажет. Алға ә дегеннен биік мақсат қоюға талпынбаңыз. Өйткені өзіңіздің спортпен шұғылдануға деген ерік – жігеріңізді жоғалтып алуыңыз мүмкін.
3. Үйдің қарапайым шаруаларды жаттығу жұмыстарымен үйлестірдіңіз. Мысалы, таймерді 20 минутқа қойып, жұмысыңызды бастаңыз. Қарапайым шаруаларды аса жылдам орындау – жақсы нәтиже береді.
4. Өзіңізге ұнайтын жаттығуларды таңдап алғанның да маңызы жоғары. Өйткені алғашында адам өз қалауымен бастаған жаттығулар уақыт өте келе өз жемісін беретін болады.
Иә, күнделікті өмірде спортты сүйетін жандар көп. Әркімнің санасындағы спорт ұғымы – сан алуан. Расында да, көпшілікті ұлты мен еріне, тілі мен дініне бөлмей өзіне ынтызар етер спорт құдыреті жоғары. Бәріміз білетіндей «Спорт – денсаулық кепілі».

ҚАЙТАЛАУ ТАҚЫРЫБЫ: МӘТІНМЕН ЖҰМЫС

СҰРАҚ № 9

Сөйлемдегі оқшау сөзді түріне ажыратыңыз. Тапсырма оңай, әрине.

• Айқындауыш

• Қаратпа сөз

• Жалпылауыш мүше

• Қыстырма сөз

• Одайғай сөз

«Шынықсаң – шымыр боласың» демекші, дене жаттығуы адам баласына қашан да пайдалы. Күні бойы өзіңді сергек сезініп жүрудің де тәсілі – спорт. Ғалымдар зерттеуіне сүйенер болсақ, спорт адамды шат – шадыман өмір сүруге де жетелейді екен.
Олимпиадалық қозғалыстың белсенді қайраткері Пьер Кубертен: «О, спорт! Сен – түгел ғаламсың!» деп бекер тұжырым жасамағаны анық. Ғалымдар АҚШ – тың Пенсильвания университетінің 200-ге жуық студентіне зерттеу жүргізген. Олар күніне 20 минуттан астам уақытын түрлі дене жаттығуларына арнаған. Ал сегіз күннен кейін қатысушылар өздерінің басынан өткеріп жүрген күйлерін жазып тапсырған. Нәтижесінде көбісі ұйқысыздықтан, әлсіздіктен құтылғанын мәлімдеген. Сонымен қатар, жаттығу жұмыстарынан кейін көңіл – күйлерінің көтеріліп, өздерін жақсы, сергек сезініп жүргендерін жеткізген.
Дене жаттығулары адамның көңіл-күйін ғана көтеріп қоймайды, қан айналым жүйесін жақсартады. Қан қысымы мен жүрек – қан тамырлары ауруларының алдын алады.
Спорт – адамның рухани әлемі үшін де маңызды. Өйткені, әлсіз әрі қиындыққа көп ретте қарсы тұруға қауқары жете бермейтін жандарға мамандар бір ауық спортпен шұғылдануға кеңес береді екен. Күйзеліске ұшыраған сәттерде дене жаттығуларына ден қойсаңыз, жаңа құлшыныс пен тың серпін арқасында ерекше өмір сүруге ұмтыла түсесіз. Бұл да спорттың, дене жаттығуларының бір құдыреті.
Тағы да ғалымдар зерттеулеріне назар салып көрейік. Адам дене жаттығуларымен айналысқан сәтте оның миында да сан мыңдаған үдерістер орын алады. Ми дене қимылдарының әрекетін күйзеліс ретінде қабылдап, оған қарсы күрес жүргізе бастайды. Ағзадан эндорфин гормоны мен пайдалы ақуыздар бөлініп, жүйке жүйелері мен миға тарайды. Сол арқылы адам ойы ұшқыр әрі есте сақтау қабілеті жақсара түсіп, көңіл – күйге әсер етеді.
Спорттың адам өмірі үшін маңызын бұдан ары айта түсудің өзі де артығырақ секілді. Бірақ алдымен «спортпен шұғылдануға уақыт табылмай жүр» деген сылтаудан құтылғанымыз абзал. Ол үшін не істеу керек? Күніне 20 минут дене жаттығуымен айналысуды да ұмыт қалдырып кететін кездеріңіз болмайды емес, болады? Ендеше, дене жаттығуларымен шұғылдануды қалай әдетке айналдыруға болады?
1. Дене жаттығуы кезінде киетін спорттық киімдеріңізді жатар алдында дайындап жатыңыз. Ұмытпас үшін, оятқышыңызды сол киімдердің үстіне қойыңыз. Өйткені таңертең оянғанда оятқышпен қатар немен айналысатыныңызды да есіңізге түсіретін боласыз. Бастысы, осылайша таңғы жаттығуды әдетке айналдырып алсаңыз ғажап болары сөзсіз.
2. Барлығын аз жаттығудан бастаңыз. Тіпті, аптасына 2 рет 5 минуттан – ақ дене жаттығуларымен шұғылданып жүріңіз. Тапсырма оңай, әрине. Бірақ бастапқыда өзіңізді қинамауыңыз қажет. Алға ә дегеннен биік мақсат қоюға талпынбаңыз. Өйткені өзіңіздің спортпен шұғылдануға деген ерік – жігеріңізді жоғалтып алуыңыз мүмкін.
3. Үйдің қарапайым шаруаларды жаттығу жұмыстарымен үйлестірдіңіз. Мысалы, таймерді 20 минутқа қойып, жұмысыңызды бастаңыз. Қарапайым шаруаларды аса жылдам орындау – жақсы нәтиже береді.
4. Өзіңізге ұнайтын жаттығуларды таңдап алғанның да маңызы жоғары. Өйткені алғашында адам өз қалауымен бастаған жаттығулар уақыт өте келе өз жемісін беретін болады.
Иә, күнделікті өмірде спортты сүйетін жандар көп. Әркімнің санасындағы спорт ұғымы – сан алуан. Расында да, көпшілікті ұлты мен еріне, тілі мен дініне бөлмей өзіне ынтызар етер спорт құдыреті жоғары. Бәріміз білетіндей «Спорт – денсаулық кепілі».

ҚАЙТАЛАУ ТАҚЫРЫБЫ: МӘТІНМЕН ЖҰМЫС

СҰРАҚ № 10

Бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын сызықшасы бар сөйлемді көрсетіңіз.

• Аптасына 3 рет 5 минуттан – ақ спортпен шұғылданып жүріңіз.

• Бұл да спорттың, дене жаттығуларының бір құдіреті.

• Қан қысымы мен жүрек – қан тамырлары ауруының алдын алады.

• Күні бойы өзіңді сергек сезініп жүрудің де бір тәсілі – спорт.

• Спорт адамды шат – шадыман өмір сүруге де жетелейді екен.