QH 10G #46-47

Әсіресе Ресей империясының мұсылмандары арасындағы реформашыл қоғамдық-саяси қозғалыстың жақтастарының атауы:

• Қадидизм

• Жәдидизм

• Пантүркизм

• Панисламизм

Исламның ішінде жаңа реформа жүргізушілер қозғалысы өкілдері:

• Жәдидшілер

• Қадимшілер

• Сопылар

• Панисламистер

Арабтың «жәдид» сөзінің мағынасы:

• «Ескі»

• «Үстем»

• «Жаңа»

• «Білім»

Жәдидшілік ұғымының тар мағынада қолданылуы:

• Жаңа әдіс бойынша оқыту үшін күресетін қозғалыс

• Түрік халықтарын түрік тілі төңірегінде біріктіру

• Ресей империясы құрамындағы барлық мұсыман халықтарына тәуелсіздік алып беру

• Мұсылман мектебін жаңарту

• Әлемде ислам халифаты мемлекетін құру

Қазақ даласында (Далалық өлке және Түркістан өлкесінде) ХХ ғасырдың бас кезінде пайда болған жаңа үлгідегі мұсылман мектептерінің атауы:

• «Ескі әдісті мектептер»

• «Діни мектептер»

• «Жаңа әдісті мектептер»

• «Орыс тілін үйрететін мектептер»

Ресейдегі жәдидизм мен басқа елдердегі осы тектес реформашыл қозғалыс өрістеді:

• Панисламизм аясында мұсылмандық білім беру реформасы үшін

• Ресейге отар болған жағдайда мұсылмандық білім беру

• Мұсылман мектептерінде тек ислам ілімдерін ғана оқыту

• Барша мұсылмандардың басын ислам діні төңірегінде жинау үшін

Жәдидшілердің білім беру саласына қатысты көзделген реформасы (лары):

• Мұсылман университеттерінде оқу жалғастыру

• Қазақ даласындағы барша өзге ұлт өкілдерін елден шығару

• Қазақ даласын бөлшектеген әкімшілік реформаларды тоқтатып, қазақтың дәстүрлі басқару жүйесін қалпына келтірді

• Дәрігер, инденер, адвокат және т.б мұсылман-мамандарды қалыптастыруы үшін шетел тілдерін енгізу

• Математика, география, жаратылыстану ғылымдарын енгізу

Жәдидшілердің бастамасымен мұсылман газеттері мен журналдары, ағартушылық мазмұндағы кітаптар мен кітапшалар шығарыла бастады:

• ХХ ғасырдың ортасында

• ХІХ ғасырдың соңынан бастап

• XVIII ғасырдың басында

• XVII ғасырдың аяғында

Жәдидшілер прогрес пен жаңғыртудың жақтастары бола отырып күресті:

• Халыққа білім беру мен мәдени артта қалушылықты жою үшін

• Қазақ тілінің медреселер мен мектептерде оқытылуы үшін

• Экономикалық және әлеуметтік салалардағы арттақалушылықты жою

• Ұлттық капиталды (ұлттық буржуазияны) дамыту, әйелдердің теңқұқықтығы үшін

• Орыс тілінің барлық медреселер мен мектептерде оқытылуы үшін

Дін мен ағартушылықты біріктірген, исламға қарсы бағытталмаған исламның ішіндегі қозғалыс болған:

• Қадимия

• Суфизм

• Жәдидизм

• Қадария