Оқу сауаттылығы 1

Мәтінді мұқият оқып, берілген тапсырмаларға дұрыс жауап беріңіз.

 Байлық пен ақыл

Қарияның төрт ұлы болыпты. Ұлдарын жинап алып: – Балаларым, мен қартайдым. Сендер ержеттіңдер. Кімнің ақылы мен байлығы сай болса, сол менің мұрагерім болады, – депті. Yлкен ұлы асыл тасты жүзікті қолын көрсетіп: – Міне, кім бай болса, сол ақылды, – депті. Eкінші ұлы асыл киімдерін киіп келеді де: – Мені көргендер ақылым мен байлығымның алдында бас иеді, – дейді. Yшінші ұлы күміспен, алтын тастармен әшекейленген белдігін буынады да: – Мұндай белдік ешкімде жоқ, – дейді. Әкесі басын шайқайды да, ең кіші ұлына қарап: – Сен қандай байлығыңмен мақтанасың? – дейді. Cонда кенжесі былай депті: – Менде асыл тасты жүзік те, сәнді киім де, қымбат тастармен әшекейленген белдік те жоқ. Тек еңбек сүйгіш екі қолым, қайрат-жігерге толы жүрегім ғана бар. Қария кенже ұлының жауабына риза болыпты. Оны өзінің мұрагері етіп қалдырыпты. Ал үлкен балаларына інісінің айтқанынан шықпауды өсиет етіпті.

Әкесінің балаларына айтқан өсиеті

• алтын белдігі бар үшінші ұлды құрметтеу

• кенже ұлдың айтқанынан шықпау

• асыл тасты жүзігі бар үлкен ұлды сыйлау

• асыл киімді екінші ұлдан үлгі алу

Әкесінің балаларын жинаудағы негізгі ойы

• байлықтарын тексеру

• жомарттығын білу

• мейірімділіктерін байқау

• ақылдылықтарын анықтау

Қарияның үлкен ұлдарына тән қасиет

• белдікке мақтану

• байлыққа масаттану

• киіміне шаттану

• жүзігіне қуану

Mәтін мазмұнына сәйкес келетін мақал

• Білімсіз адамның өрісі тар, құлашы қысқа.

• Ақылы көпті дау алмайды, досы көпті жау алмайды.

• Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей.

• Өзіңе сен, өзіңді алып шығар, еңбегің мен ақылың екі жақтан.

 2 мәтін Нұсқаулық: Мәтінді мұқият оқып, берілген тапсырмаларға дұрыс жауап беріңіз.

Баланың тапқырлығы

Eрте заманда ен даланы шегіртке жаулапты. Егістіктер тақырға айналып, ағаштар жапырағынан айырылып, жалаңаш қалыпты. Киіз үйлерге қонған шегіртке туырлық екеш туырлықты да жеп кетіпті. Үйлер уық, керегесімен ғана қалып, арса-арсасы шығыпты. Бұл апат патшаны састырып, уәзірлерді қарбаласқа түсіріпті. Шабармандар тұс-тұсқа шапқылап, дал болыпты. Шегіртке әдейі басынғандай, патшаның алтын ордасына дейін басып кіріпті. Патша уәзірлерінен ақыл сұраса, бірі : – Дәрімен құрту керек, – десе, енді бірі: – Oтпен құрту керек екен, – дейді екен. Енді біреуі: – Oның жұмыртқалайтын жерін құртуымыз керек, десе, – тағы біреуі: – Қыста барлығы үсіп өлмей ме? – деп бас қатырыпты. Ақыры мұның шарасын табатындығын айтып, ордаға құс бағушы бала келіпті. Бірақ оның сөзіне ешкім нанбапты. Әуелі уәзірлері мазақ етіпті. Амалы таусылған бала ақыры қараторғай қамаған тордың аузын ашыпты, сол-ақ екен топ-тобымен дүркірей ұшқан қараторғай шегірткелерді жей бастапты. Әбден тойған қараторғайлар дереу бұлақ басына барып суға шомылып, тұмсығымен қанаттарындағы шегіртке майын жуып тастап, қайта шегіртке аулауға аттанады екен. Халық баланың тапқырлығына таң қалып, қараторғайдың еңбекқорлығы мен тазалығына риза болыпты. Ал уәзірлер өздерінің надандығынан ұялыпты. «Асыл тастан, ақыл жастан» деген мақал осыдан қалыпты.

Eн даланы жаулаған жәндік

• маса

• ара

• торғай

• шегіртке

Answer explanation

Mәтіндегі қарамен жазылған сөйлемнің иесі

• уәзір

• шабарман

• хан

• бала

Mәтіндегі мақалдың мағынасы

• ақыл жасқа қарамайды

• ақыл шексіз болады

• жастар ақылды болады

• асыл мен ақыл бірдей

Mәтіндегі қарамен жазылған сөздің синонимі

• жаулапты

• састырыпты

• бағынбапты

• сенбепті

Құс бағушының елді таңқалдырған іс - әрекеті

• қараторғайды ұшырғаны

• амалы таусылғаны

• ордаға келгені

• шегіртке аулауы

Mәтіннің негізгі идеясына сәйкес келетін мақал

• Ақылы аздың ашуы көп.

• Ақылы асқанды аға тұт.

• Ақыл тозбайды, алтын шірімейді.

• Ақылы аздың азабы көп.