Жылыжай әсері

Бұл мысалда Жер атмосферасының орташа температурасының жоғарылауы келтірілген. Қолдану саласы: жаһандық контекстегі қоршаған ортаның сапасы.

PISA 2025

?

Жылыжай әcepi

ЖЫЛЫЖАЙ ӘСЕРІ: ШЫНДЫҚ ПА, ЖАЛҒАН БА?

Жердегі тіршілік иелерінің көбін қамтамасыз ететін энергия Күннің радиациясынан келеді. Жер атмосферасы біздің планетамызды қорғайтын жамылғы рөлін атқарады, бұл күн радиациясының отуіне жане Жерден қайта шағылысатын энергияның бір белігін сіңіруге мумкіндік береді.

Осының натижесінде Жер бетінің орташа температурасы жылу энергиясын ұстап тұратын атмосфера болмаған кездегіден жоғары болады. Осылайша, Жер атмосферасы Куннен келетін жылу энергиясын ішінде устайтын жылыжайға ұқсас әсер етеді.

Деректер сонғы ғасырда Жер атмосферасының орташа температурасының айтарлықтай. ескенін көрсетеді. Орташа температураның жоғарылауының себебі атмосфераның жылуды куштірек ұстауына әкелетін атмосфералық көмірқышқыл газы бөлінуінің жоғарылауымен байланысты деп айтылады демек жылыжай әсері көмірқышқыл газымен күшейеді.

Мектеп оқушысы Арман Жер атмосферасының орташа температурасы мен атмосферадағы көмірқышқыл газының мөлшері арасындағы мүмкін байланысқа қызығушылық танытты.

2 Ыстық күні жугіру

3. Ет тұтынудың қоршаған ортаға әсері

Арман үкімет веб-сайтынан екі график тапты.

Екі графикке сүйене отырып, ол Жер атмосферасының орташа температурасының жоғарылауы шынымен де кемірқышқыл газы мелшерінің артуына байланысты деген қорытындыға келді

1-сұрақ. Графиктер Арманның тұжырымын қалай растайды?

Тағы бір Жанар есімді оқушы екі графинті салыстырғаннан кейін Арманның қорытындысымен келіспеді.

2-сұрақ. Арманның тұжырымын растамайтын графиктердің бөлігіне мысал келтіріңіз. Жауабыңызды түсіндіріңіз.

Жылыжай әсері

Арман бәрібір Жер атмосферасының орташа температурасының жоғарылауы көмірқышқыл газы мөлшерінің артуынан туындайды деп ойлайды. Бірақ Жанар Арман асығыс қорытынды жасады деп есептейді. Жанардың айтуынша: «Бұл тұжырымды қабылдамас бұрын, оған басқа факторлар әсер етпегеніне көз жеткізу керек».

Үкімет веб-сайты

Камірқышқыл газының бөліну! (жылына мың миллион тонна)

3-сұрақ. Жердегі орташа температураның өзгеруіне әкелетін тағы бір факторды атаңыз.

Жылыжай әсері

4-сұрақ. Орташа температураның жоғарылауы көмірқышқыл газы мөлшерінің артуына байланысты екенін анықтау үшін ғалымдарға нақты дәлелдер ретінде төмендегілердің қайсысы (біреуі немесе бірнешесі) маңызды болуы мүмкін?

• Көмірқышқыл газының жер температурасына қалай әсер ететіні туралы ғылыми түсініктеме беру.

• Климаттың өзгеруі туралы мәлімдемелерге және сарқылмайтын отын энергиясына байланысты саясатына қоғамдастықтың көзқарасын зерттеу.

• Ауадағы көмірқышқыл газының көбеюі адам белсенділігінің артуына сәйкес келетінін көрсету.

• Атмосферада көмірқышқыл газы мөлшерінің артуы жаһандық температураның жоғарылауына қалай әкелетінін түсіндіру үшін модельдерді әзірлеу.

• Жердің температурасы үнемі қалай өзгеріп отырғанын көрсету.

5-сұрақ. Әртүрлі идеяларды қарастырып, кімнің дұрыс ойлағанын анықтауға тырысқан Арман мен Жанар төменде келтірілген әртүрлі ақпарат көздерін зерттейді. Сіз ең сенімді деп ойлайтындарды белгілеңіз.

• Климат туралы ғылымды талқылайтын энергетикалық компания журналындағы мақала.

• Онжылдықтағы климаттың өзгеруі туралы ғылыми жұмысты қорытындылайтын Ұлттық ғылыми қоғамның баяндамасы.

• Климаттың өзгеруін модельдеу туралы рецензияланған ғылыми журналдағы мақала.

• Ғалымдар арасындағы консенсусты қорытындылайтын рецензияланған «Ғылым» журналындағы

  мақала.

• Екі ғалымның арасындағы пікірталас туралы жазылған журналдағы мақала.

6-сұрақ. Осы сұрақ аясында Арман мен Жанар саяси және әлеуметтік қысымдар мен пікірлердің ғалымдардың климаттың өзгеруі туралы жүргізетін зерттеулеріне әсері бар-жоғын талқылайды. Ғылыми нәтижелердің сенімділігін қамтамасыз ету үшін төменде келтірілген қандай екі ғылыми практика ең маңызды болып табылады?

• Ғалымдар баяндамаларын жұртшылықты шатастырмас үшін қарапайым тілде жазады.

• Ғалымдар жинаған дәлелдер негізінде сыналатын модельдер жасайды.

• Ғалымдар өлшемдердің мұқият жүргізілуіне көз жеткізу үшін жекеменшік өнеркәсіппен жұмыс істейді.

• Ғылыми мақалалар жарияланар алдында басқа ғалымдардың рецензиясынан өтеді. Нәтижелері сенімді болмаса, қолжазба қабылданбайды.

• Ғалымдар еңбектерін жарияламас бұрын деректерінің дұрыстығына көз жеткізеді.