Баламалы энергия көздерінің бірі – бұл су электр станциялары. Жел мен Күн сияқты су да – электр қуатын өндіретін ресурс. Қазіргі таңда сарқырама, мұхит толқыны, ыстық бұлақтарданбіршама қуат өндіруге болады.
Ал біздің еліміз – алып мұхиттан алыс жатқан мемлекет, сарқырамасы да көп емес. Сондықтан мұхит толқынынан емес, өзен ағысынан энергия өндіріледі.
Қазір Қазақстанда 40-қа жуық су электр станциясы бар. Елде өндірілетін энергия көлемінің 15 пайызға жуығын осы су электрстанциялары өндіреді. Бұл бір қарағанда аз болып көрінуі мүмкін, алайда газ бен мұнайдан өндірілетін энергиядан әлдеқайда көп. Қазақстан энергияның басым бөлігін жылу электрстанцияларынан алады, шамамен, 70 пайыз. Десе де, ЖЭС-кеқарағанда СЭС-тің экологияға тигізер зияны аз. Жыл сайынелдегі СЭС-тар 170 млрд кВт энергия өндіреді.
Қазақстанның гидроресурстарының басым бөлігі – шығыс пен оңтүстік-шығыс өңірде. Елдегі ең ірі су электр станциялары – төртеу: Бұқтырма, Шүлбі және Өскемен, Қапшағай. Қазақстандағы электр энергиясының 10 пайызы СЭС-тергетиесілі.
Бұқтырма су электр станциясы – Ертіс өзенінің бойында, Бұқтырманың төменгі сағасында орналасқан. Елдегі ең қуаттыгидростанция. Құрылысы 1953 жылы басталған, негізгіагрегаттары 1960-66 жылдары салынды. 1966 жылы жұмыс істейбастады. Қазір сағатына 675 мың МВт, жылына 2300 млн вКтэнергия өндіреді.
Су электр станциясы Бұқтырма су қоймасы мен Зайсан көліненкелетін ағын судың қысымын энергияға айналдырады. Су бекетіғимаратының ішінде сағатына 75 МВт энергия өндіретін 9 гидроагрегат орнатылған. Олар 67 метрлік су тегеурінін игереалады.
Су электр станцияның бір жағы тау, екінші жағы – 80 метргесозылған бөген. Бөгеннің биіктігі – 90 метр. Қазір "Қазмырыш" кәсіпорны аталмыш су бекетін дамыту мақсатында жөндеу, жетілдіру жұмыстарын жасап жатыр.
Шүлбі су электр станциясы – Ертіс өзенінің бойында, Семей қаласына жақын жерге орналасқан СЭС. Қазақстанда энергия өндіру қуаты жағынан ең үлкен су бекеті. Сағатына 702 мың МВт, жылына орта есеппен 1600 млн кВт энергия өндіреді. Мұндақуаты 117 МВт болатын 6 гидроагрегат орнатылған. Ағын судың23,5 метр тегеурінін игере алады.
Су бекеті 1954-58 жылдары жобаланып, 1976 жылы құрылысыбасталды. 1987 жылы алғашқы агрегаты іске қосылды. Ал соңғысы 1994 жылы іске қосылған. Содан бері бұл СЭС 50 млрд кВт энергия өндірген екен.
Қазіргі уақытта Шүлбі СЭС жанында тағы бір су бекетін тұрғызужоспарда тұр.
Қапшағай су электр станциясы Іле өзенінің бойында орналасқан. 1942 жылы жобасы жасалып, 1965 жылы құрылысы басталған. 1970 жылы екі су агрегаты, 1971 жылы тағы екі агрегаты іскеқосылды. 1980 жылы құрылысы толық аяқталды.
Су бекетінің қуаты – 364 МВт, жылына орта есеппен 972 млн кВт энергия өндіреді. Мұнда қуаты 91 МВт болатын 4 гидроагрегат тұр. Ағын судың 4,9 метр тегеурінін игере алады. Су таратқыштөрт турбинаның ұзындығы – 102 метр, оның 92 метрі түнелдіңішінде жатыр.
Бөгет Қапшағай су қоймасына ағып келген судан энергия өндіреді. Су қойманың ауданы – 1847 шаршы шақырым.
Өскемен су электр станциясы – Ертіс өзенінің бойында, Өскеменнің шетінде орналасқан гидроқұрылым. Қазақстандақұрылысы алғаш басталған су электр станциясы. Оныңқұрылысы 1939 жылы басталған. Бірақ екінші дүниежүзіліксоғыс басталып, құрылыс тоқтап қалды. 1948 жылы қайтажанданды.
1. ҚАЗАҚСТАН СУ ЭНЕРГИЯСЫН ҚАЙДАН АЛАДЫ?