№5. ФЕОДАЛДЫҚ ҚОҒАМНЫҢ НЕГІЗГІ БЕЛГІЛЕРІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Орта ғасырлардың негізгі белгісінің бірі:

• Құл иеленушілік құрылыс

• Жерге жеке феодалдық меншіктің орнауы

• Буржуазиялық революциялардың орын алуы

• Өнеркәсіп төңкерістерінің орын алуы

Answer explanation

🧠 Ғылыми негіздегі терең түсіндірме (дұрыс жауапқа):

B) Жерге жеке феодалдық меншіктің орнауы — бұл Орта ғасырлардағы қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылымының өзегі болып табылады. Бұл кезеңде билік пен байлықтың негізгі көзі — жер болды. Корольдер, ақсүйектер және рыцарьлар өз иеліктеріндегі жерлерді әскери қызмет атқарған адамдарға (вассалдарға) үлестіріп отырды. Бұл жүйе феодализм деп аталады. Феодалдық құрылымда шаруалар жерді өңдегенмен, оны иеленбеді — жер феодалға тиесілі болды. Осылайша, жерге жеке меншік пен саяси билік тығыз байланысты болды. Бұл Орта ғасырлардың басты әлеуметтік белгісі саналады.

---

Балаларға жеңіл тілде түсіндірме :

Орта ғасырларда басты нәрсе — жер болды. Кімнің жері бар — сол бай, сол басшы. Байлар жерді өз адамдарымен бөлісіп беріп отырды. Бірақ бұл жер олардікі емес — байлардікі, ал олар жай ғана жұмыс істейді. Сондықтан ол кезде жерге ие болу — билікке ие болу деген сөз еді. Бұл жүйені феодализм дейді.

---

❌ Қате жауаптарға қысқа ғылыми түсіндірмелер:

A) Құл иеленушілік құрылыс — бұл антикалық дәуірге (ежелгі Грекия, Рим) тән жүйе. Орта ғасырларда құл еңбегі сирек қолданылып, оның орнына шаруалар тәуелді күйде өмір сүрді.

C) Буржуазиялық революциялардың орын алуы — бұл құбылыстар Орта ғасырда емес, Жаңа заман (XVII–XVIII ғғ.) кезеңінде басталды (мысалы, Англия, Франция).

D) Өнеркәсіп төңкерістерінің орын алуы — бұл XVIII ғасырдың соңы – XIX ғасыр аралығындағы кезеңге жатады. Бұл кезеңде зауыттар мен фабрикалар пайда болды. Яғни, бұл Орта ғасырдан кейін болған.

" Феод " атауының латынша мағынасы:

• "Қайта Өрлеу"

• "Жерге мұрагерлік иелік ету"

• "Құл иеленуші "

• " Шіркеу қызметкері "

Answer explanation

🧠 Ғылыми түсініктеме (дұрыс жауапқа):

✅ "Жерге мұрагерлік иелік ету" —
"Феод" сөзі латын тіліндегі "feodum" немесе "beneficium" деген ұғымнан шыққан, ол жерді мұра ретінде иелену деген мағына береді. Бұл — феодализмнің негізі. Байлар мен корольдер жерлерін рыцарьларға немесе мырзаларға сеніп тапсыратын, ал олар жерді кейін баласына қалдыратын. Жер мен билік бірге жүретін заман болатын. 🏰🌾

---

Балаларға жеңіл тілде түсіндіру:

"Феод" деген — бір бай адам жерді біреуге беріп, ол оны баласына қалдыра алатындай жерді иелену деген сөз. Яғни, кімнің жері бар — сол күшті. Бұл жүйеге феодализм дейді. 🏡

---

❌ Қате жауаптарға қысқа түсініктеме:

A) "Қайта Өрлеу" — бұл Ренессанс деген дәуірге жатады, феодқа қатысы жоқ. 🎨
C) "Құл иеленуші" — бұл Ежелгі Грекия мен Римге тән, ал феодализмде құл емес, шаруа жұмыс істеді. 👨‍🌾
D) "Шіркеу қызметкері" — бұл діни лауазым, феод сөзіне еш қатысы жоқ. ✝️

Орта ғасырларда үлестік жер иесін атады:

• Феодал

• Дьякон

• Латифундист

• Помещик

Answer explanation

Ғылыми түсіндірме (дұрыс жауапқа):

✅ Феодал
Орта ғасырларда (V–XV ғғ.) жер — басты байлық көзі болды. Осы кезеңде феодалдар — үлестік негізде жер иеленген адамдар. Олар бұл жерді вассалдарына беру арқылы өз билігін нығайтты. Феодализм жүйесінің өзегі — жер мен билік арасындағы байланыс болды. 🏰

---

Балаларға түсінікті тілмен:

Феодал — Орта ғасырда жердің иесі. Ол жерді басқаларға уақытша беріп, орнына қызмет (мысалы, әскери көмек) алады. Кімнің жері көп — соның билігі күшті! 🌾👑

---

Қате жауаптарға ғылыми қысқаша түсіндірме:

A) Дьякон — Бұл дін қызметкері. Шіркеуге қатысы бар, бірақ жер иесі емес. ✝️
B) Латифундист — Бұл Рим империясы кезеңіндегі ірі жер иесі. Антикалық дәуірге жатады. 🏛️
D) Помещик — Бұл Ресейдегі феодалдық жер иесі, негізінен XVII–XIX ғасырларда кең тарады. 🧑‍🌾

Феодализм жүйесінің басты мәні:

• Экономиканың құлдардың еңбегіне тәуелді болуы

• Сауда мен қолөнердің, тауарлы ақша қатынастарының дамуы

• Жердің жеке иелікте болуы және биліктің соған негізделуі

• Қолөнер мен мануфактурадан машиналық өнеркәсіпке ауысу

Answer explanation

Ғылыми түсіндірме (дұрыс жауапқа):

✅ Жердің жеке иелікте болуы және биліктің соған негізделуі —
Феодализм — бұл Орта ғасырларға тән қоғамдық құрылым, оның өзегінде жерге жеке меншік пен билік жатыр. Жер — байлық пен әлеуметтік мәртебенің негізгі көзі болды. Феодалдар жерді иеленіп, оны вассалдарына уақытша үлестірді, ал шаруалар сол жерді өңдеп, өнімнің бір бөлігін иесіне беріп отырды. Жерге иелік ету — саяси биліктің де кепілі болды. Бұл жүйе IX–XІ ғғ. аралығында Батыс Еуропада қалыптасты. 🏰🌾

---

Балаларға түсінікті тілмен:

Феодализм кезінде ең маңызды нәрсе — жер. Кімнің жері бар — сол басты адам. Ол жерді басқаларға береді, ал олар жұмыс істейді. Жер — байлық пен биліктің кілті болған. Сондықтан бұл жүйені жер иелері басқарып отырған қоғам деуге болады. 🧑‍🌾➡️👑

---

Қате жауаптарға қысқа ғылыми түсіндірме:

A) Экономиканың құлдардың еңбегіне тәуелді болуы — бұл антикалық дәуірге, әсіресе Ежелгі Грекия мен Римге тән. Ал феодализмде құл емес, тәуелді шаруалар еңбек етті. 🏛️

B) Сауда мен қолөнердің, тауарлы ақша қатынастарының дамуы — бұл Қайта өрлеу мен Жаңа заманға тән. Феодализм кезінде натуралды шаруашылық (ақшасыз, өз қажетіне өндіру) басым болды. 💰🛍️

C) Қолөнер мен мануфактурадан машиналық өнеркәсіпке ауысу — бұл Өнеркәсіп төңкерісінің ерекшелігі. Ол XVIII ғасырда басталып, феодализмді ығыстырды. 🏭⚙️

"Феодализм" ұғымына тұңғыш рет анықтама берілді:

• XVII ғасырдағы француз тілінің түсіндірмелі сөздігінде

• Парламенттік ережелер мен статуттарда

• XV–XVI ғасырларда Қайта өрлеу дәуірінде

• XVIII ғасырда гуманист тарихшылар еңбектерінде

Answer explanation

🧠 Ғылыми түсіндірме (дұрыс жауапқа):

✅ XVII ғасырдағы француз тілінің түсіндірмелі сөздігінде
«Феодализм» ұғымы алғаш рет XVII ғасырда Францияда қолданылды. Бұл сөз француз тілінің 1694 жылғы түсіндірме сөздігінде пайда болып, ол жерде "féodalité" деп берілген. Ал ғылыми айналымға бұл термин тек кейінгі XVIII–XIX ғасырларда енді. Тарихшылар оны қоғамның феодалдық құрылымын сипаттау үшін қолдана бастады. Яғни, ұғымның алғашқы анықтамалық негізі осы сөздікте қаланған. 📖🏰

---

Балаларға түсінікті тілмен:

«Феодализм» деген сөз алғаш рет Францияда сөздікке жазылған. Бұл сөзді адамдар жер иесі байлар билік құрған заманды сипаттау үшін ойлап тапқан. Яғни, бұрыннан болған жүйені кейін анықтама етіп жазған. 📚🙂

---

❌ Қате жауаптарға қысқа ғылыми түсіндірмелер:

B) XV–XVI ғасырларда Қайта өрлеу дәуірінде — бұл кезде ғылым мен өнер дамыды, бірақ "феодализм" ұғымы әлі пайда болмаған еді. 🎨

C) XVIII ғасырда гуманист тарихшылар еңбектерінде — бұл дәуірде ұғым талдана бастады, бірақ тұңғыш анықтама бұдан бұрын — XVII ғасырда берілген. 🧑‍🏫

D) Парламенттік ережелер мен статуттарда — заңдық құжаттарда терминнің нақты ғылыми түсіндірмесі берілген жоқ, оларда саяси немесе құқықтық нормалар сипатталған. 📜

XVII ғасырдағы француз тілінің түсіндірме сөздігінде «феодализм» ұғымына қалай анықтама берілген:

• "Жер иелерінің шіркеуге бағынуы жүйесі"

• "Шаруалардың өз еңбегімен жер иесі атануы"

• "Феодтың иесіне берілетін заңдық құқықтардың жиынтығы"

• "Феодалдардың сауда мен қолөнерді басқару әдісі"

Answer explanation

🧠 Қысқаша ғылыми түсіндірме (дұрыс жауапқа):

✅ "Феодтың иесіне берілетін заңдық құқықтардың жиынтығы" —
XVII ғасырдағы француз тілінің түсіндірме сөздігінде «феодализм» алғаш рет заңдық және әлеуметтік сипаттағы жүйе ретінде қарастырылған. Онда феодализм – феод иесінің заңмен бекітілген құқықтар жиынтығы деп анықталған. Бұл ұғым кейін тарихи және ғылыми тұрғыдан кеңейтіліп қолданылды.

Феодализмнің негізгі белгілері Батыс Еуропада қалыптасқан мерзім:

• V–VI ғасырларда

• VII–VIII ғасырларда

• ІХ–ХІ ғасырларда

• ХІ–ХІІ ғасырларда

Answer explanation

🧠 Ғылыми түсіндірме (дұрыс жауапқа):

✅ ІХ–ХІ ғасырларда
Феодалдық қатынастардың негізгі белгілері — жердің феод иелерінің қолына шоғырлануы, шаруалардың тәуелді болуы, вассалдық жүйенің орнығуы — IX–XI ғасырлар аралығында Батыс Еуропада толық қалыптасты. Бұл кезеңде феодалдық пирамида, иерархия және натуралды шаруашылықтың үстемдігі күшейді. Бұл ғасырлар феодализмнің классикалық кезеңінің басталуы болып есептеледі. 🏰⚔️🌾

---

Балаларға түсінікті тілмен:

Орта ғасырда байлар мен корольдер өз жерлерін бөліп, басқа адамдарға беріп отырған. Осындай жүйе ІХ–ХІ ғасырлар арасында пайда болып, бүкіл Еуропада тарала бастады. Ол кезде жері бар адам — басты адам. 🧑‍🌾➡️👑

---

❌ Қате жауаптарға қысқа ғылыми түсіндірме:

A) V–VI ғасырларда — бұл кезең Рим империясының құлауымен және варварлық корольдіктердің құрылуымен сипатталады. Бірақ нақты феодалдық құрылым әлі қалыптаспаған. 🏛️

B) VII–VIII ғасырларда — бұл уақытта феодализмнің алғышарттары (мысалы, вассалдық байланыстар) дами бастаған, бірақ толық жүйе болған жоқ. ⚠️

D) ХІ–ХІІ ғасырларда — бұл кезеңде феодализм қалыптасып қойған, енді оның шарықтау дәуірі басталады. ⏫

Орта ғасырлардағы феодализмнің ең басты белгісі:

• Жердің негізгі табыс пен байлық көзіне айналуы

• Құл иеленушілік құрылыс экономиканың негізіне айналды

• Капиталистік қатынастар қалыптасты

• Екі дүниежүзілік соғыс орын алды

Answer explanation

🧠 Ғылыми түсіндірме (дұрыс жауапқа):

✅ Жердің негізгі табыс пен байлық көзіне айналуы
Феодализм кезінде қоғам құрылымы толығымен жер иелену қатынасына негізделді. Жер — байлықтың да, биліктің де басты құралы болды. Жерге иелік еткен адам (феодал) басқаларға билік жүргізіп, шаруалардан салық, өнім, еңбек алатын. Сондықтан феодалдық қоғамда жер — басты табыс көзі болды. 🏰🌾💰

---

Балаларға түсінікті тілмен:

Орта ғасырда байлық деген — ақша емес, жер болатын. Жер кімде болса, сол — басты адам. Ол жерден өнім жиналып, адамдар салық төлейтін. Сол себепті жер ең маңызды байлық болды. 👑🌿

---

❌ Қате жауаптарға қысқа түсіндірме:

B) Құл иеленушілік құрылыс — бұл антикалық дәуірге, яғни Ежелгі Грекия мен Римге тән жүйе. Ал феодализмде шаруалар тәуелді болды, бірақ құл емес еді. 🔗

C) Капиталистік қатынастар — бұл Жаңа заманға (XVII–XIX ғ.) тән. Бұл кезде фабрика, сауда мен өнеркәсіп дамыды. 🏭💸

D) Екі дүниежүзілік соғыс — бұл XX ғасырдағы оқиғалар. Орта ғасырлармен еш байланысы жоқ. 🌍⚔️

Феодалдық жүйеге байланысты қалыптасқан орта ғасырларда кең тараған нақыл:

• «Зығырды қой жеңдi»

• «Адам ата жер жыртып, Хауа ана жiп иiрген кезде кiм дворян болған едi?»

• «Қожайынсыз жер болмайды»

• «Жері байдың елі бай»

Answer explanation

✅ Дұрыс жауап:

«Қожайынсыз жер болмайды»

---

🧠 Ғылыми түсіндірме (дұрыс жауапқа):

Бұл нақыл — феодалдық жүйенің мәнін дәл сипаттайтын қанатты сөз. Орта ғасырларда жер — басты байлық пен биліктің көзі болды. Әрбір жер телімі бір феодалға немесе мырзаға тиесілі болды. Иесіз жер деген түсінік болмады. Сондықтан халық арасында «Қожайынсыз жер болмайды» деген нақыл кең тарады. Бұл — жер иелігінің саяси және әлеуметтік маңызын көрсететін ұғым. 🏰🌾Балаларға түсінікті тілмен:

Орта ғасырларда жерді біреу міндетті түрде иеленетін. Яғни, иесіз жер болмайтын. Бұл «Қожайынсыз жер болмайды» деген сөзбен айтылған. Ол — сол кездегі ең басты ұғым. 🌿👑

---

❌ Қате жауаптарға қысқа түсіндірмелер:

A) «Зығырды қой жеңді» — бұл шаруашылыққа немесе қалжыңға негізделген ауыз әдебиеті. Феодалдық жүйеге қатысы жоқ. 🐑

B) «Адам ата жер жыртып, Хауа ана жіп иірген кезде кім дворян болған еді?» — бұл бұқара халықтың теңсіздікке қарсы айтқан өткір сатиралық сөзі, бірақ нақты феодалдық құқықтық қатынасты білдірмейді. ⚖️

D) «Жері байдың елі бай» — бұл жалпы халықтық мақал, феодалдық құрылымға тікелей қатысты емес. 🌍💰

Италия мен Францияда феодалдық құрылымның қалыптасуы аяқталды:

• IX ғасырда

• Х ғасырда

• ХІІ ғасырда

• ХІ ғасырда

Answer explanation