Сөйлем мүшелерін оқыту

Сөйлем мүшелерін оқытуда оқушы меңгеруге тиіс орын тәртібі туралы заңдылықтар:

• Толықтауыш өзі толықтыратын сөздің алдында тұрады

• Бастауыш баяндауыштың алдында тұрады

• Толықтауыш сөйлем соңында болады

• Пысықтауыш іс-қимылды пысықтап, баяндауышқа қатысты болады

• Баяндауыш сөйлем басында кездеседі

Н.Сауранбаевты 1954 жылы жарық көрген «Құрмалас сөйлемнің синтаксисі» атты еңбегіндегі қазақ тіліндегі құрмалас сөйлемдердің негізгі критерийлері:

• Құрамындағы әрбір компоненттің интонациялық жігі айқын болуы

• Бір предикаттық қатынастың болуы

• Компоненттердің интонациялық жігі айқын болуы

• Әр компонентте дербес бастауыш пен дербес баяндауыштың болуы

• Құрамындағы синтаксистік компоненттерде айтылатын ойдың дербестігі

Құрмалас сөйлемді оқыту барысында оқушыға сабақты дұрыс түсіндіру жолдары:

• Жай сөйлем құрата отырып

• Сөйлемдердің айырмашылығы арқылы

• Құрмалас сөйлем күрделі ойды бір сөйлеммен білдіретінін

• Сабақта құрмаласты бірінші компоненттен соң ойды бөлуге болмайтынын

• Салалас құрмаласта бірінші компоненттен соң ойды бөлуге болатынын

Мектепте синтаксисті оқытуда қойылатын міндеттер:

• Ауызекі сөйлеуді дамыту

• Оқушы тілінің синтаксистік құрылысын мақсатты түрде байыту

• Пунктуация ережелерін оқушылардың ойдағыдай игеруіне негіз жасау

• Оқушының мектептің ішкі тәртібіне бағынуы

• Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, ана тіліне деген қызығушылығын ояту

Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері:

• Мақсат бағыныңқылы

• Шартты бағыныңқылы

• Қарсылықты

• Кезектес салалас

• Талғаулы салалас

Х.Арғыновтың құрмалас сөйлемді оқыту әдістемесін бойынша жүргізу жолдары:

• Кітаби түрдегі сөйлемдермен

• Әңгімелесу әдісі арқылы

• Ғылыми сөздерді пайдалану арқылы

• Теориялық материалды түсіндіру арқылы

• Жай сөйлемді мысалға ала отырып

Жай сөйлемнен құрмалас сөйлемнің өзгешелігі:

• Бір қарапайым ойды білдіруі

• Екі немесе үш сөйлемнен құралуы

• Салаласа байланысуы арқылы

• Бірнеше мәтіннен тұруы

• Сабақтаса байланысуы арқылы

Мектепте оқылатын құрмалас сөйлемнің түрлері:

• лепті

• сабақтас

• жалаң

• салалас

• аралас

Мектепте оқылатын салалас құрмаластың түрлері:

• Шартты бағыныңқылы

• Ыңғайлас

• Мезгіл бағыныңқылы

• Түсіндірмелі

• Себеп-салдар

Қарсылықты бағыныңқының баяндауыштарының жасалу жолдары:

• Көмектес септіктің жалғануы арқылы

• Келер шақтың болымсыз түрінен

• Шартты райлы етістік

• Есімше арқылы

• Шартты райдың болымсыз түрінен