оқу сауаттылығы 08.04

Ала жіптей шұбалған жолмен қорапты машина келеді. Өршеленіп өрге ұмтылады. Белестен соң белес артта қалып жатыр. Жатаған дөңес, жасыл бел қалды. Көбігін көкке шашқан асау өзен қалды.

Кабинада екеу еді. Ересегі қаршығадай құнтиған қағілез адам - Бөрібай. Қасындағысы - кенже ұлы Бекен. Құлағы қалқиған, сары бала. Биыл төртінші сыныпты бітіріп, жайлаудағы нағашысына келе жатыр. Аузы аңқиып, жол қызығын баққанына екі сағаттан асқан. Әлі жалығар емес. Ол андағайлап келіп тұра қалғандай болатын кереге тастардан да, қалың нудың мүлгіген тыныштығынан да, бұтадан бұтаға, гүлден гүлге конып, әудем жерге дейін шығарып салатын сары шымшықтың ықыласынан да әлдебір сыр түйіп, ой аңғарғандай.

1. Жол бойы Бекенді әсерге бөлеген

• Жазға демалысқа шығуы

• Табиғат тамашасы

• Машинаға алғаш мінуі

• Жолдың тым ұзақтығы

Tags

CCSS.RL.1.3

CCSS.RL.2.3

CCSS.RL.3.3

CCSS.RL.4.3

CCSS.RL.K.3

2. Үзіндідегі жыл мезгілі

• Қыс

• Көктем

• Жазғытұры

• Жаз

Tags

CCSS.RL.1.3

CCSS.RL.2.1

CCSS.RL.4.3

CCSS.RL.5.3

CCSS.RL.K.3

     1. Ерте, ерте, ертеде бір жас жігіт өмір сүріпті. Әкесі бір адамдай тәрбие беруге тырысқан жігіттің ақылы да аз болмаса керек. Ел қатарлы, заманындағы көптің бірі болып өмір сүріп жатқан жігітін бір ғана міні бар екен. Өте сабырсыз болыпты. Бұл міні әкесін көп ойландырады. Ұлының ертеңін ойлаған әке баласының бҰл мінезін түземекші болады. Содан әкесі оған бір қапшық шеге беріп: “Балам, сабырсыздық танытып, ашуыңа ие бола алмай, әлдебіреуді ренжіткен кезде, есікке бір шегеден қағып отыр”, - депті.

     2. Алғашқы күні әлгі “батыр” отыз жеті шеге қағыпты. Келесі аптада есіктегі шегелердің саны азайып, уақыт өте келе өз мінезін қадағалай алатын дәрежеге жетеді. Нәтижесінде шеге қаққаннан гөрі, ашуды ақылға бағындырғанның жақсы екенін түсінеді.

     3. Содан бала есікке бір де бір шеге қақпаған күні әкесіне келеді. Әкесі сол кезде: “Ұлым, енді ашуланбаған күні бір шегеден алып отыр,” - деп кеңес береді. Жігіт бұл істі тез аяқтайды да, әкесіне есікті барлық шегеден тазалағанын жеткізеді.

     4. Сол күні кешке күн ұясына қонған сәтте әкесі оны есіктің алдына әкеліп: “Балам, жарайсың! Мінезіңе ие бола білдің. Алайда, есікте қанша шегенің ізі қалғанын байқадың ба? Сен де бір адамды ренжіткен кезде оның жүрегін жаралайсың. Одан қанша рет кешірім сүрасаң да, есікке қалған шегенің ізіндей ізі қалады. Қалған көңіл шыққан жанмен бірдей деген осы. Сақ болғайсың,” - деп өсиет айтыпты.

3. Мәтін бойынша баланың әке ақылынан шешім қабылдауы нешінші бөлігінде айтылған

• екінші

• төртінші

• бірінші

• үшінші

4. Әкесінің баласына айгқан өсиеті

• Ісің ақ болса, құдайың жақ болар.

• Жаңаға жақсы өлшеуіш.

• Ауру қалса да, әдет қалмайды.

• Ашу - дұшпан, акыл - дос,

  Ақылыңа ақыл қос.

5. Мәтіннің негізгі түйіні

• Жаксылық қылсаң бүтін қыл.

• Талапты ерге нұр жауар.

• Сабыр түбі - сары алтын.

• Білім - ер азығы.

6. Әкесінің баласына өсиет айтқан мезгілі

• кешқұрым

• шаңқай түсте

• мизам шуақта

• таң сәріде

Түһ, түн неткен қараңғы еді! Жұлдыздар да шілде ортасындағыдай шүпірлей қапты. Анау - Темірқазық, анау - Жетіқарақшы. Анау - Ақбоз, Көкбоз... Анау... Апырау, ат құлағының арасынан қылаңытқан күлдей бозаң шоғыр Үркер ғой! Жарықгық, бұдан ұсақ, бұдан солғын жұлдыз жоқ шығар. Бірак, соған қарамастан, қаншама самала шырақтар самғаған түнгі аспанда оны көзің бірден шалып тұр-ау! Оның сиқыры неде екен? Әлде жұп ажыратпай бірге туып, бірге бататынынан ба? Жұлдыз екеш жұлдыз да неғұрлым саны аз, неғұрлым жарығы солғын болған сайын жиі тұрмаса, көзге түсе алмайтындарын білген ғой! Өздері неткен ыңғайтөк еді! Жаздың жаңбырлы, құрғак, қыстың жайлы, жайсыз боларын жұрт осы Үркерге қарап біле қояды. Бәрін алдын ала осы бір шөкім солғын шырақтар сезіп қоятындай. Бәлкім, мынау бірін-бірі иықтап, бірін-бірі төбеден нұқып жаткан әумесер дүниеде аз халықтарға да осы Үркер мінез керек шығар! Бәлкім, олар мынау ұйтқымасы көп аласапыран дүниеде тек Үркердей тығыз тұрып, дауыл мен боранды Үркердей алдын ала біліп, алдын ала ыңғайға аунап отыра алса ғана, аман қала алатын шығар...

Жолға шыққанда Үркердің маңдайынан туғанын жақсылыққа жорымаушы ма еді! «Үміт артсаң, Үркерге қара!» деуші еді ғой. Желтоқсанда да Үркердің ат құлағынан асып көтерілмегені алдағы қыстың жайлылығы шығар. Алдыңда жақсылықтан асқан бақыт бар дейсің бе!

Үркердің қарсы алдыңнан туғаны маңдайыңның ашылайын дегені ме екен?!

Не де болса, үміт бар ғой. Қаршадай Ералы көз көрмеген алыс жолға сол үмітпен аттанды ғой. Бұрын қайда аттап басса да, үрей анталап тұрмаушы ма еді? ...Енді, не де болса, бір үміт бар емес пе?

Ендеше, мынау Үркер де жақсылығымен туған шығар. Тек бұның, тек мынау талайды көріп, талай тауға басын соққан көнтері жұртының алдынан ылғи осылай үміт шырағы туып тұрғандай!

7. Мәтіндегі Үркер сипаты

• Ұсақ, солғын шоқжұлдыз

• Таң алдында ғана көрінетін жұлдыз

• Түсі көгілдір, оқшау жұлдыз

• Тез туьш, тез сөнетін жұлдыз

8. Халықтың: «Үміт артсаң, Үркерге қара!» - деуінің себебі

• Дәстүрді құрметтегендіктен

• Ерекше әдемі болғандықтан

• Түн жарық болатындықтан

• Жақсылыққа жорығандықтан

9. Халықка қатыста сипаттама

• Бакытты халық

• Ырымшыл халық

• Өжет халық

• Уайымшыл халық

10. Автордың жұлдыздар мен түнгі аспанды

• Жазғытұры

• Көктем

• ҚЫС

• Жаз

Tags

CCSS.RL. 6.5

CCSS.RL.1.4

CCSS.RL.2.4

CCSS.RL.3.4

CCSS.RL.K.5