Оқу сауаттылығы 04.02

Өте бай және жомарт болған хазіреті Абдуллаһ бин Жафар-и Таииар бір құрма бағының жанынан өтіп бара жатқан еді. Бір қара нәсілді құл бақшада жұмыс істеп жатқанда, оған үш мезгілдік тамақ әкеледі. Сол сәтте бір күшік құлдың қасына жүгіріп барады. Тамағының бір бөлігін оған бергенінде, күшік бірден жеп қояды. Екіншісін де, кейінірек үшінші бөлігін де береді. Бұны байқап тұрған хазіреті Абдуллаһ бұл құлдың қасына жақындап сұрайды:

– Әй досым, не үшін өзің аш бола тұрып, үш мезгіл тамағыңның бәрін күшікке бердің?

– Мырзам, бұл күшік алыс жерден келген. Өте аш және несібесін іздеп жүр.

– Жарайды, ал өзің не жейсің?

– Аш жүріп, сабыр сақтаймын.

Хазіреті Абдуллаһ көрген естігендеріне әсерленіп: “Халық мені жомарт деп біледі. Ал мына қара нәсілді құлдың жомарттылығы менікінен де артық,” – дейді. Құрма бағын және осы құлды қожайынынан сатып алады. Құлды азат етеді де, еркіндік береді. Құрма бағын да ішіндегілерімен бірге өзіне сыйға тартады.

Сол кезде хазіреті Абдуллаһқа біреу айтқан екен:

– Сен қазір одан да жомарт болдың.

– Өкінішке орай, олай емес. Өйткені, ол қолындағы иеленген мүлкінің бәрін берді. Ал мен иеленгенімнің аз ғана бөлігін бердім, – деген екен.

Хазіреті Абдуллаһ неге құрма бағын сатып алды ?

• Өзінің байлығын көрсеткісі келді

• Өзінде бақша болмады

• Бақты құлға бергісі келмеді

• Жомарттылығын дәлелдегісі келді

• Бақшадағы жемістері ұнады

Өте бай және жомарт болған хазіреті Абдуллаһ бин Жафар-и Таииар бір құрма бағының жанынан өтіп бара жатқан еді. Бір қара нәсілді құл бақшада жұмыс істеп жатқанда, оған үш мезгілдік тамақ әкеледі. Сол сәтте бір күшік құлдың қасына жүгіріп барады. Тамағының бір бөлігін оған бергенінде, күшік бірден жеп қояды. Екіншісін де, кейінірек үшінші бөлігін де береді. Бұны байқап тұрған хазіреті Абдуллаһ бұл құлдың қасына жақындап сұрайды:

– Әй досым, не үшін өзің аш бола тұрып, үш мезгіл тамағыңның бәрін күшікке бердің?

– Мырзам, бұл күшік алыс жерден келген. Өте аш және несібесін іздеп жүр.

– Жарайды, ал өзің не жейсің?

– Аш жүріп, сабыр сақтаймын.

Хазіреті Абдуллаһ көрген естігендеріне әсерленіп: “Халық мені жомарт деп біледі. Ал мына қара нәсілді құлдың жомарттылығы менікінен де артық,” – дейді. Құрма бағын және осы құлды қожайынынан сатып алады. Құлды азат етеді де, еркіндік береді. Құрма бағын да ішіндегілерімен бірге өзіне сыйға тартады.

Сол кезде хазіреті Абдуллаһқа біреу айтқан екен:

– Сен қазір одан да жомарт болдың.

– Өкінішке орай, олай емес. Өйткені, ол қолындағы иеленген мүлкінің бәрін берді. Ал мен иеленгенімнің аз ғана бөлігін бердім, – деген екен.

Құл неге күшікке өз тамағын берді?

• Күшіктің иесі болғандықтан

• Күшік қасында жүргендіктен

• Қожайынының күшігі болғандықтан

• Тамағы артылып қалғандықтан

• Күшікті аяғандықтан

Мектепте оқып жүрген кезім еді. Сыныптас болған баланы сабақтан шығып үйге кетіп бара жатқанымда көрдім. Есімі Роберт еді. Барлық кітаптарын және рюкзагын арқалап үй жаққа кетіп бара жатты. Сол кезде кітаптарын сыныпта тастамай, үйге арқалағанына қарағанда басын көтермей сабақ оқитындардан болар деп ойлағаным есімде. Өзімді көрші аула балаларымен ертең ойнатылатын футбол матчынан басқа ешнәрсе қызықтырмайтын. Бір кезде бір топ майда балалар жүгіріп өтіп, Робертті қағып жіберді де, Роберт бір жаққа құлап, кітаптары басқа жаққа шашылып қалды. Көзіндегі көзілдірік те түсіп кетті. Роберт басын көтергенде көздерінен үлкен бір мұң көрдім. Қасына жүгіріп барып, кітаптарын жинастыруға көмектестім. Роберттің көздеріндегі көз жасын көргенде, қолдау ретінде «Сол жүгірмектерді қойшы. Оған бола ренжігенің не?!» – дедім. Осы кезде Роберт «Рақмет» деді де, маған қарап күлімдеді. Кітаптарды жинап болып, қайда тұратынын сұрадым. Көрші болып шықтық. «Ертеңгі футбол ойынына келе аласың ба?» деп сұрадым, келісті. Ертеңіне футболға келді. Жалғыз мен емес, балалардың бәрі оны ұнатып, бауыр басып қалды. Енді жиналған сайын оны да іздеп шақыратын болдық.

Мектеп бітіргенге дейін екеуіміз бір-бірімізге ең жақын дос болдық. Кейін ол Нью-Йорктегі университетке, мен Техастағы университетке түсіп кеттік. Мыңдаған километр қашықтықта болсақ та, достығымыз университет жылдары да жалғасын тапты. Роберт университеттің ең үздік студенті болғаны үшін, университет әкімшілігі оған университетті бітіру салтанатында сөз сөйлеуді ұсынды. Сол күні Роберт студенттер мен ата-аналар жиналған салтанатты кеште былай деді: «Университетті бітіру күні – осы күнге дейін алдымыздан шыққан мың түрлі қиыншылықтарды жеңуімізге қолғабыс көрсеткен жақындарымызға алғысымызды білдіру күні десем болады. Ата-аналарымызға, ұстаздарымызға және ең бастысы достарымызға! Достықтың маңыздылығын түсіндіретін бір әңгіме айтып берейін…» Досым танысқан күнімізді баяндай бастаған кезде, қасымдағылардың жүздеріне таңдана қарадым. Роберттің сөзінен кездескен күннің ертеңіне ол өз–өзіне қол жұмсауды жоспарлағанын білдім. Кейін анасы мектептен заттарын алуға барған кезде, ауыр кітаптарды көтермесін деп, сол күні барлық кітаптарын жинастырып, үйге апарғанын айтты. Сөзін бітіріп Роберт маған қарады да «Рақмет саған, досым! Досым, екеуіміз кездескен күні мені қазір айтуға да батылым бармайтын іс жасаудан құтқардың!» – деді. Университеттің ең үздік студенті, барша жағынан ұнамды жас жігіт өмірінің ең қиын кезеңін түсіндіріп тұрған кезде, бәрі үндемей тыңдады. Ата-анасы маған үлкен алғыспен қарап, күлімсіреді. Мен болсам ол күннің Роберт үшін қаншалықты маңызды болғанын еш білмеп едім. Бір көзге маңызсыз көрінетін оқиғалардың күшіне немкұрайлы қарамау керектігін түсіндім. Кішкентай бір амалымыз бен кішкентай бір сөзіміз біреудің өміріне әсер ететінін түсіндім… жақсыға не жаманға!

Мәтіннің бірінші азатжолына жақын тақырыпты таңдаңыз.

• Жанашыр дос

• Мектеп кеме, білім теңіз

• Ұқыпсыз Роберт

• Кішкентай балалар

• Оқымысты оқушы

Мектепте оқып жүрген кезім еді. Сыныптас болған баланы сабақтан шығып үйге кетіп бара жатқанымда көрдім. Есімі Роберт еді. Барлық кітаптарын және рюкзагын арқалап үй жаққа кетіп бара жатты. Сол кезде кітаптарын сыныпта тастамай, үйге арқалағанына қарағанда басын көтермей сабақ оқитындардан болар деп ойлағаным есімде. Өзімді көрші аула балаларымен ертең ойнатылатын футбол матчынан басқа ешнәрсе қызықтырмайтын. Бір кезде бір топ майда балалар жүгіріп өтіп, Робертті қағып жіберді де, Роберт бір жаққа құлап, кітаптары басқа жаққа шашылып қалды. Көзіндегі көзілдірік те түсіп кетті. Роберт басын көтергенде көздерінен үлкен бір мұң көрдім. Қасына жүгіріп барып, кітаптарын жинастыруға көмектестім. Роберттің көздеріндегі көз жасын көргенде, қолдау ретінде «Сол жүгірмектерді қойшы. Оған бола ренжігенің не?!» – дедім. Осы кезде Роберт «Рақмет» деді де, маған қарап күлімдеді. Кітаптарды жинап болып, қайда тұратынын сұрадым. Көрші болып шықтық. «Ертеңгі футбол ойынына келе аласың ба?» деп сұрадым, келісті. Ертеңіне футболға келді. Жалғыз мен емес, балалардың бәрі оны ұнатып, бауыр басып қалды. Енді жиналған сайын оны да іздеп шақыратын болдық.

Мектеп бітіргенге дейін екеуіміз бір-бірімізге ең жақын дос болдық. Кейін ол Нью-Йорктегі университетке, мен Техастағы университетке түсіп кеттік. Мыңдаған километр қашықтықта болсақ та, достығымыз университет жылдары да жалғасын тапты. Роберт университеттің ең үздік студенті болғаны үшін, университет әкімшілігі оған университетті бітіру салтанатында сөз сөйлеуді ұсынды. Сол күні Роберт студенттер мен ата-аналар жиналған салтанатты кеште былай деді: «Университетті бітіру күні – осы күнге дейін алдымыздан шыққан мың түрлі қиыншылықтарды жеңуімізге қолғабыс көрсеткен жақындарымызға алғысымызды білдіру күні десем болады. Ата-аналарымызға, ұстаздарымызға және ең бастысы достарымызға! Достықтың маңыздылығын түсіндіретін бір әңгіме айтып берейін…» Досым танысқан күнімізді баяндай бастаған кезде, қасымдағылардың жүздеріне таңдана қарадым. Роберттің сөзінен кездескен күннің ертеңіне ол өз–өзіне қол жұмсауды жоспарлағанын білдім. Кейін анасы мектептен заттарын алуға барған кезде, ауыр кітаптарды көтермесін деп, сол күні барлық кітаптарын жинастырып, үйге апарғанын айтты. Сөзін бітіріп Роберт маған қарады да «Рақмет саған, досым! Досым, екеуіміз кездескен күні мені қазір айтуға да батылым бармайтын іс жасаудан құтқардың!» – деді. Университеттің ең үздік студенті, барша жағынан ұнамды жас жігіт өмірінің ең қиын кезеңін түсіндіріп тұрған кезде, бәрі үндемей тыңдады. Ата-анасы маған үлкен алғыспен қарап, күлімсіреді. Мен болсам ол күннің Роберт үшін қаншалықты маңызды болғанын еш білмеп едім. Бір көзге маңызсыз көрінетін оқиғалардың күшіне немкұрайлы қарамау керектігін түсіндім. Кішкентай бір амалымыз бен кішкентай бір сөзіміз біреудің өміріне әсер ететінін түсіндім… жақсыға не жаманға!

Мәтінде автордың қандай ұнамды қасиеті суреттеледі?

• Аңғалдығы

• Қайырымдылығы

• Батылдығы

• Қарапайымдылығы

• Әділеттілігі

Мектепте оқып жүрген кезім еді. Сыныптас болған баланы сабақтан шығып үйге кетіп бара жатқанымда көрдім. Есімі Роберт еді. Барлық кітаптарын және рюкзагын арқалап үй жаққа кетіп бара жатты. Сол кезде кітаптарын сыныпта тастамай, үйге арқалағанына қарағанда басын көтермей сабақ оқитындардан болар деп ойлағаным есімде. Өзімді көрші аула балаларымен ертең ойнатылатын футбол матчынан басқа ешнәрсе қызықтырмайтын. Бір кезде бір топ майда балалар жүгіріп өтіп, Робертті қағып жіберді де, Роберт бір жаққа құлап, кітаптары басқа жаққа шашылып қалды. Көзіндегі көзілдірік те түсіп кетті. Роберт басын көтергенде көздерінен үлкен бір мұң көрдім. Қасына жүгіріп барып, кітаптарын жинастыруға көмектестім. Роберттің көздеріндегі көз жасын көргенде, қолдау ретінде «Сол жүгірмектерді қойшы. Оған бола ренжігенің не?!» – дедім. Осы кезде Роберт «Рақмет» деді де, маған қарап күлімдеді. Кітаптарды жинап болып, қайда тұратынын сұрадым. Көрші болып шықтық. «Ертеңгі футбол ойынына келе аласың ба?» деп сұрадым, келісті. Ертеңіне футболға келді. Жалғыз мен емес, балалардың бәрі оны ұнатып, бауыр басып қалды. Енді жиналған сайын оны да іздеп шақыратын болдық.

Мектеп бітіргенге дейін екеуіміз бір-бірімізге ең жақын дос болдық. Кейін ол Нью-Йорктегі университетке, мен Техастағы университетке түсіп кеттік. Мыңдаған километр қашықтықта болсақ та, достығымыз университет жылдары да жалғасын тапты. Роберт университеттің ең үздік студенті болғаны үшін, университет әкімшілігі оған университетті бітіру салтанатында сөз сөйлеуді ұсынды. Сол күні Роберт студенттер мен ата-аналар жиналған салтанатты кеште былай деді: «Университетті бітіру күні – осы күнге дейін алдымыздан шыққан мың түрлі қиыншылықтарды жеңуімізге қолғабыс көрсеткен жақындарымызға алғысымызды білдіру күні десем болады. Ата-аналарымызға, ұстаздарымызға және ең бастысы достарымызға! Достықтың маңыздылығын түсіндіретін бір әңгіме айтып берейін…» Досым танысқан күнімізді баяндай бастаған кезде, қасымдағылардың жүздеріне таңдана қарадым. Роберттің сөзінен кездескен күннің ертеңіне ол өз–өзіне қол жұмсауды жоспарлағанын білдім. Кейін анасы мектептен заттарын алуға барған кезде, ауыр кітаптарды көтермесін деп, сол күні барлық кітаптарын жинастырып, үйге апарғанын айтты. Сөзін бітіріп Роберт маған қарады да «Рақмет саған, досым! Досым, екеуіміз кездескен күні мені қазір айтуға да батылым бармайтын іс жасаудан құтқардың!» – деді. Университеттің ең үздік студенті, барша жағынан ұнамды жас жігіт өмірінің ең қиын кезеңін түсіндіріп тұрған кезде, бәрі үндемей тыңдады. Ата-анасы маған үлкен алғыспен қарап, күлімсіреді. Мен болсам ол күннің Роберт үшін қаншалықты маңызды болғанын еш білмеп едім. Бір көзге маңызсыз көрінетін оқиғалардың күшіне немкұрайлы қарамау керектігін түсіндім. Кішкентай бір амалымыз бен кішкентай бір сөзіміз біреудің өміріне әсер ететінін түсіндім… жақсыға не жаманға!

Мәтіннен қандай қорытынды шығаруға болады?

• Адамның досының саны шектелуі болу керек

• Атаққұмарлық мақсатқа жетудің бір жолы

• Кез келген жағдайда адам достаса алады

• Дос басыңа қиындық түскенде ғана керек

• Достықтан артық бақыт жоқ, қадір тұту керек

Мектепте оқып жүрген кезім еді. Сыныптас болған баланы сабақтан шығып үйге кетіп бара жатқанымда көрдім. Есімі Роберт еді. Барлық кітаптарын және рюкзагын арқалап үй жаққа кетіп бара жатты. Сол кезде кітаптарын сыныпта тастамай, үйге арқалағанына қарағанда басын көтермей сабақ оқитындардан болар деп ойлағаным есімде. Өзімді көрші аула балаларымен ертең ойнатылатын футбол матчынан басқа ешнәрсе қызықтырмайтын. Бір кезде бір топ майда балалар жүгіріп өтіп, Робертті қағып жіберді де, Роберт бір жаққа құлап, кітаптары басқа жаққа шашылып қалды. Көзіндегі көзілдірік те түсіп кетті. Роберт басын көтергенде көздерінен үлкен бір мұң көрдім. Қасына жүгіріп барып, кітаптарын жинастыруға көмектестім. Роберттің көздеріндегі көз жасын көргенде, қолдау ретінде «Сол жүгірмектерді қойшы. Оған бола ренжігенің не?!» – дедім. Осы кезде Роберт «Рақмет» деді де, маған қарап күлімдеді. Кітаптарды жинап болып, қайда тұратынын сұрадым. Көрші болып шықтық. «Ертеңгі футбол ойынына келе аласың ба?» деп сұрадым, келісті. Ертеңіне футболға келді. Жалғыз мен емес, балалардың бәрі оны ұнатып, бауыр басып қалды. Енді жиналған сайын оны да іздеп шақыратын болдық.

Мектеп бітіргенге дейін екеуіміз бір-бірімізге ең жақын дос болдық. Кейін ол Нью-Йорктегі университетке, мен Техастағы университетке түсіп кеттік. Мыңдаған километр қашықтықта болсақ та, достығымыз университет жылдары да жалғасын тапты. Роберт университеттің ең үздік студенті болғаны үшін, университет әкімшілігі оған университетті бітіру салтанатында сөз сөйлеуді ұсынды. Сол күні Роберт студенттер мен ата-аналар жиналған салтанатты кеште былай деді: «Университетті бітіру күні – осы күнге дейін алдымыздан шыққан мың түрлі қиыншылықтарды жеңуімізге қолғабыс көрсеткен жақындарымызға алғысымызды білдіру күні десем болады. Ата-аналарымызға, ұстаздарымызға және ең бастысы достарымызға! Достықтың маңыздылығын түсіндіретін бір әңгіме айтып берейін…» Досым танысқан күнімізді баяндай бастаған кезде, қасымдағылардың жүздеріне таңдана қарадым. Роберттің сөзінен кездескен күннің ертеңіне ол өз–өзіне қол жұмсауды жоспарлағанын білдім. Кейін анасы мектептен заттарын алуға барған кезде, ауыр кітаптарды көтермесін деп, сол күні барлық кітаптарын жинастырып, үйге апарғанын айтты. Сөзін бітіріп Роберт маған қарады да «Рақмет саған, досым! Досым, екеуіміз кездескен күні мені қазір айтуға да батылым бармайтын іс жасаудан құтқардың!» – деді. Университеттің ең үздік студенті, барша жағынан ұнамды жас жігіт өмірінің ең қиын кезеңін түсіндіріп тұрған кезде, бәрі үндемей тыңдады. Ата-анасы маған үлкен алғыспен қарап, күлімсіреді. Мен болсам ол күннің Роберт үшін қаншалықты маңызды болғанын еш білмеп едім. Бір көзге маңызсыз көрінетін оқиғалардың күшіне немкұрайлы қарамау керектігін түсіндім. Кішкентай бір амалымыз бен кішкентай бір сөзіміз біреудің өміріне әсер ететінін түсіндім… жақсыға не жаманға!

Роберттің сөзі авторды қандай сезімге бөледі?

• Шаттық сыйлады

• Ауызына құм құйды

• Азап шекті

• Ісіне өкінді

• Уайым жегізді

1. Ерте, ерте, ертеде біздің елді бір ақ көңіл, ақылды хан басқарыпты. Көрші қытай елімен тату тұрыпты. Сол себепті ол кедергі көрмей, еліне сыйлы болыпты. Күндердің күнінде көрші елден атой салып елші келіпті. «Уа, алдияр, мынау елдің хабары. Мұны естіп денем мұздап барады. Көршіңіз «Егер менімен тату болам десе, ең жүйрігін берсін!» ‒деп талап қойып отыр» дейді. Өз елінің тыныштығын, тірлігін, екі елдің бірлігін қалаған хан, көп жүйріктің ішінен ойланбастан дүлдүлін таңдап береді. Бірақ, ханның бұл шешіміне билер ренжиді. «Жоқ, жоқ, ештеңеге ренжімеңдер. Ел бірлігі жолында, бір жүйрікті қидым. Байлықтан опа таппаймыз. Еліміз тыныш болса, бір жүйріктің орнына, жүз жүйрік келеді» ‒ деген екен ақылды хан.

2. Арада біраз уақыт өткен соң көрші елден елші тағы келеді. «Уа, алдияр көршіңіз менімен тату болам десе, сүйген жарын берсін» ‒ дейді. Бұл хабарға хан өте қиналады. Өзінің туған әйелін қимай хан көп ойланады. Өз елінің тыныштығын ойлаған хан ақыры адал жарын көрші ханға сыйлапты. Ханның бұл шешіміне ел ішіндегі билер тағы наразы болады. Бірақ хан «Айтқан сөздеріңе, әрине, таласым жоқ. Егер тыныш болса ел мен елдің арасы, адал, сұлу жар табылар шамасы» деген екен.

3. Уақыт зымырап өтіп жатады. Бір күні көрші елден суық хабар тағы келіп жетеді. «Уа, алдияр, көрші хан егер тыныштығын қаласа, қасиетті туып-өскен жерінің бір бөлігін кесіп берсін» дейді. Мұндай сұмдықты естімеген хан ашуға мінеді. Бұл қорлыққа шыдамаған хан ойланбастан шешім айтады. «Халқым менің! Қасиетті туған жердің топырағын, алтын кенін қорғау үшін көрші елге соғыс ашамын. Жиналыңдар бәрің!» деп жарлық береді. Бұл жарлықты естіген билер «Ұлы әміршім, көрші хан жүйрігің мен жарыңды сұрағанда, ойланбастан беріп едің. Асылыңды үн- түнсіз бергенде, шағын жеріңді қорғағаның қалай?» дейді. «Менің жүйрігім мен жарымды көршіге үн-түнсіз бергенім, олар менің өз меншіктерім. Ал қасиетті жер ‒ сонау ерте заманнан ата-бабаларымыздың кіндік қаны тамған, олар найзаның ұшымен, білектің күшімен қорғаған халықтың жері. Туған жеріміз менің меншігім емес, ол келешек ұрпақтікі, елімдікі. Қасиетті даламның бір бөлігін басқа елге бергенше, жерімді қорғап өлгенім артық» деген екен. Қасиетті ханның осы салмақты сөзі сол сәтте ел ішін аралап кетіпті. Міне содан бері біздің жеріміз атадан балаға мұра болып бізге жеткен екен.

Ханның қандай шешімі билерді таң қалдырды?

• Жүйрік тұлпарын сыйға беруі

• Сүйікті әйелін ханға қиюы

• Алақандай жер үшін соғыс бастауы

• Өз меншігінен оңай айырыла салуы

• Қытай елімен татулықты сақтауы

1. Ерте, ерте, ертеде біздің елді бір ақ көңіл, ақылды хан басқарыпты. Көрші қытай елімен тату тұрыпты. Сол себепті ол кедергі көрмей, еліне сыйлы болыпты. Күндердің күнінде көрші елден атой салып елші келіпті. «Уа, алдияр, мынау елдің хабары. Мұны естіп денем мұздап барады. Көршіңіз «Егер менімен тату болам десе, ең жүйрігін берсін!» ‒деп талап қойып отыр» дейді. Өз елінің тыныштығын, тірлігін, екі елдің бірлігін қалаған хан, көп жүйріктің ішінен ойланбастан дүлдүлін таңдап береді. Бірақ, ханның бұл шешіміне билер ренжиді. «Жоқ, жоқ, ештеңеге ренжімеңдер. Ел бірлігі жолында, бір жүйрікті қидым. Байлықтан опа таппаймыз. Еліміз тыныш болса, бір жүйріктің орнына, жүз жүйрік келеді» ‒ деген екен ақылды хан.

2. Арада біраз уақыт өткен соң көрші елден елші тағы келеді. «Уа, алдияр көршіңіз менімен тату болам десе, сүйген жарын берсін» ‒ дейді. Бұл хабарға хан өте қиналады. Өзінің туған әйелін қимай хан көп ойланады. Өз елінің тыныштығын ойлаған хан ақыры адал жарын көрші ханға сыйлапты. Ханның бұл шешіміне ел ішіндегі билер тағы наразы болады. Бірақ хан «Айтқан сөздеріңе, әрине, таласым жоқ. Егер тыныш болса ел мен елдің арасы, адал, сұлу жар табылар шамасы» деген екен.

3. Уақыт зымырап өтіп жатады. Бір күні көрші елден суық хабар тағы келіп жетеді. «Уа, алдияр, көрші хан егер тыныштығын қаласа, қасиетті туып-өскен жерінің бір бөлігін кесіп берсін» дейді. Мұндай сұмдықты естімеген хан ашуға мінеді. Бұл қорлыққа шыдамаған хан ойланбастан шешім айтады. «Халқым менің! Қасиетті туған жердің топырағын, алтын кенін қорғау үшін көрші елге соғыс ашамын. Жиналыңдар бәрің!» деп жарлық береді. Бұл жарлықты естіген билер «Ұлы әміршім, көрші хан жүйрігің мен жарыңды сұрағанда, ойланбастан беріп едің. Асылыңды үн- түнсіз бергенде, шағын жеріңді қорғағаның қалай?» дейді. «Менің жүйрігім мен жарымды көршіге үн-түнсіз бергенім, олар менің өз меншіктерім. Ал қасиетті жер ‒ сонау ерте заманнан ата-бабаларымыздың кіндік қаны тамған, олар найзаның ұшымен, білектің күшімен қорғаған халықтың жері. Туған жеріміз менің меншігім емес, ол келешек ұрпақтікі, елімдікі. Қасиетті даламның бір бөлігін басқа елге бергенше, жерімді қорғап өлгенім артық» деген екен. Қасиетті ханның осы салмақты сөзі сол сәтте ел ішін аралап кетіпті. Міне содан бері біздің жеріміз атадан балаға мұра болып бізге жеткен екен.

Берілген мақал-мәтелмен мәтіннің қай бөлігін атауға болады?

Адамның өзі жетпеген жерге сөзі жетеді.

• Екінші бөлігін

• Бірінші және екінші бөлігін

• Бірінші бөлігін

• Үшінші бөлігін

• Бірінші және үшінші бөлігін

1. Ерте, ерте, ертеде біздің елді бір ақ көңіл, ақылды хан басқарыпты. Көрші қытай елімен тату тұрыпты. Сол себепті ол кедергі көрмей, еліне сыйлы болыпты. Күндердің күнінде көрші елден атой салып елші келіпті. «Уа, алдияр, мынау елдің хабары. Мұны естіп денем мұздап барады. Көршіңіз «Егер менімен тату болам десе, ең жүйрігін берсін!» ‒деп талап қойып отыр» дейді. Өз елінің тыныштығын, тірлігін, екі елдің бірлігін қалаған хан, көп жүйріктің ішінен ойланбастан дүлдүлін таңдап береді. Бірақ, ханның бұл шешіміне билер ренжиді. «Жоқ, жоқ, ештеңеге ренжімеңдер. Ел бірлігі жолында, бір жүйрікті қидым. Байлықтан опа таппаймыз. Еліміз тыныш болса, бір жүйріктің орнына, жүз жүйрік келеді» ‒ деген екен ақылды хан.

2. Арада біраз уақыт өткен соң көрші елден елші тағы келеді. «Уа, алдияр көршіңіз менімен тату болам десе, сүйген жарын берсін» ‒ дейді. Бұл хабарға хан өте қиналады. Өзінің туған әйелін қимай хан көп ойланады. Өз елінің тыныштығын ойлаған хан ақыры адал жарын көрші ханға сыйлапты. Ханның бұл шешіміне ел ішіндегі билер тағы наразы болады. Бірақ хан «Айтқан сөздеріңе, әрине, таласым жоқ. Егер тыныш болса ел мен елдің арасы, адал, сұлу жар табылар шамасы» деген екен.

3. Уақыт зымырап өтіп жатады. Бір күні көрші елден суық хабар тағы келіп жетеді. «Уа, алдияр, көрші хан егер тыныштығын қаласа, қасиетті туып-өскен жерінің бір бөлігін кесіп берсін» дейді. Мұндай сұмдықты естімеген хан ашуға мінеді. Бұл қорлыққа шыдамаған хан ойланбастан шешім айтады. «Халқым менің! Қасиетті туған жердің топырағын, алтын кенін қорғау үшін көрші елге соғыс ашамын. Жиналыңдар бәрің!» деп жарлық береді. Бұл жарлықты естіген билер «Ұлы әміршім, көрші хан жүйрігің мен жарыңды сұрағанда, ойланбастан беріп едің. Асылыңды үн- түнсіз бергенде, шағын жеріңді қорғағаның қалай?» дейді. «Менің жүйрігім мен жарымды көршіге үн-түнсіз бергенім, олар менің өз меншіктерім. Ал қасиетті жер ‒ сонау ерте заманнан ата-бабаларымыздың кіндік қаны тамған, олар найзаның ұшымен, білектің күшімен қорғаған халықтың жері. Туған жеріміз менің меншігім емес, ол келешек ұрпақтікі, елімдікі. Қасиетті даламның бір бөлігін басқа елге бергенше, жерімді қорғап өлгенім артық» деген екен. Қасиетті ханның осы салмақты сөзі сол сәтте ел ішін аралап кетіпті. Міне содан бері біздің жеріміз атадан балаға мұра болып бізге жеткен екен.

Көп нүктенің орнына қандай сөзді қоюға болады?

Жүйрік ат пен сұлу жар – ер жігіттің...

• арман

• қанаты

• мақсаты

• талабы

• шабыты

1. Ерте, ерте, ертеде біздің елді бір ақ көңіл, ақылды хан басқарыпты. Көрші қытай елімен тату тұрыпты. Сол себепті ол кедергі көрмей, еліне сыйлы болыпты. Күндердің күнінде көрші елден атой салып елші келіпті. «Уа, алдияр, мынау елдің хабары. Мұны естіп денем мұздап барады. Көршіңіз «Егер менімен тату болам десе, ең жүйрігін берсін!» ‒деп талап қойып отыр» дейді. Өз елінің тыныштығын, тірлігін, екі елдің бірлігін қалаған хан, көп жүйріктің ішінен ойланбастан дүлдүлін таңдап береді. Бірақ, ханның бұл шешіміне билер ренжиді. «Жоқ, жоқ, ештеңеге ренжімеңдер. Ел бірлігі жолында, бір жүйрікті қидым. Байлықтан опа таппаймыз. Еліміз тыныш болса, бір жүйріктің орнына, жүз жүйрік келеді» ‒ деген екен ақылды хан.

2. Арада біраз уақыт өткен соң көрші елден елші тағы келеді. «Уа, алдияр көршіңіз менімен тату болам десе, сүйген жарын берсін» ‒ дейді. Бұл хабарға хан өте қиналады. Өзінің туған әйелін қимай хан көп ойланады. Өз елінің тыныштығын ойлаған хан ақыры адал жарын көрші ханға сыйлапты. Ханның бұл шешіміне ел ішіндегі билер тағы наразы болады. Бірақ хан «Айтқан сөздеріңе, әрине, таласым жоқ. Егер тыныш болса ел мен елдің арасы, адал, сұлу жар табылар шамасы» деген екен.

3. Уақыт зымырап өтіп жатады. Бір күні көрші елден суық хабар тағы келіп жетеді. «Уа, алдияр, көрші хан егер тыныштығын қаласа, қасиетті туып-өскен жерінің бір бөлігін кесіп берсін» дейді. Мұндай сұмдықты естімеген хан ашуға мінеді. Бұл қорлыққа шыдамаған хан ойланбастан шешім айтады. «Халқым менің! Қасиетті туған жердің топырағын, алтын кенін қорғау үшін көрші елге соғыс ашамын. Жиналыңдар бәрің!» деп жарлық береді. Бұл жарлықты естіген билер «Ұлы әміршім, көрші хан жүйрігің мен жарыңды сұрағанда, ойланбастан беріп едің. Асылыңды үн- түнсіз бергенде, шағын жеріңді қорғағаның қалай?» дейді. «Менің жүйрігім мен жарымды көршіге үн-түнсіз бергенім, олар менің өз меншіктерім. Ал қасиетті жер ‒ сонау ерте заманнан ата-бабаларымыздың кіндік қаны тамған, олар найзаның ұшымен, білектің күшімен қорғаған халықтың жері. Туған жеріміз менің меншігім емес, ол келешек ұрпақтікі, елімдікі. Қасиетті даламның бір бөлігін басқа елге бергенше, жерімді қорғап өлгенім артық» деген екен. Қасиетті ханның осы салмақты сөзі сол сәтте ел ішін аралап кетіпті. Міне содан бері біздің жеріміз атадан балаға мұра болып бізге жеткен екен.

Қандай мақал мәтіннің идеясына сәйкес келіп тұр?

• Берекесізден құт қашар

• Бөрі көршісін жемес

• Әкім бол, халқыңа жақын бол

• Құс тұзаққа жем үшін ілінер

• Адамның қадірі тіршілігінде