ДИАЛОГ 3

Педагогикалық өзара әрекеттестік – жалпы білім беру мақсаттарына жетуге бағытталған мұғалім мен студенттердің өзара әрекеті. Бұл білім беру процесіне қатысушылардың қарым-қатынасын, өзара әрекетін, қолдауын және ынтымақтастығын қамтитын процесс. Қарым қатынастың түрлі формалары мен әдістерін пайдалана отырып педагогикалық өзара әрекетті ұйымдастыруда оқушыны тыңдай білу, оған қолдау көрсету, өзін-өзі дамытуға ынталандыру маңызды. Әрбір студент өзін маңызды және құрметті сезінетін өзара түсіністік пен сенім атмосферасын құру қажет. Педагогикалық өзара әрекеттесуді ұйымдастыруда түрлі тәсілдерді қолдану тек нәтижелі оқуға ғана емес, сонымен бірге жалпы оқушы тұлғасының дамуына да ықпал етеді. Осы әдісті ұстанған ұстаз жай ғана ұстаз емес, тәлімгер, бағыт-бағдар беріп, әр оқушының өз мүмкіндіктерін ашып, табысқа жетуіне көмектеседі.

Мектепте жобалық әрекеттер бар, онда оқушылар ортақ жоба бойынша топта жұмыс істейді. Мұғалім оқушылардың шығармашылық ойлауын, өз ойын ашық айтуға, өз пікірін білдіруге, сұрақ қоюға мүмкіндік алады және дербестігін дамыту міндетін қояды. Мұғалім сабақты интерактивті оқыту әдістерін қолдана отырып жүргізеді, мұнда әр оқушы пікірін білдіруге, сұрақ қоюға мүмкіндік алады. Осы тақырыпқа қатысты келесі сұрақтарға жауап беруіңіз сұралады.

1.                 Сипатталған жағдайға педагогикалық өзара әрекетті

ұйымдастырудың ең қолайлы тәсілін көрсетіңіз:

  A. Авторитарлық көзқарас

  B. Демократиялық көзқарас

  C.Тұлғаға бағытталған көзқарас

  D.Топтық тәсіл

  Е. Либералды көзқарас

 

  2. Педагогикалық өзара әрекетті ұйымдастырудағы

тұлғаға бағытталған көзқарасты атаңыз:

  А. Әр оқушының жеке ерекшеліктерін ескеру

  B. Мұғалімнің қатаң бақылауы

  C. Оқушыларға толық еркіндік

  D. Мұғалім мен оқушылар арасындағы теңдік

  Е. Оқушылардың қатаң бақылауы

 

3. Педагогикалық өзара әрекетті ұйымдастырудың демократиялық тәсілі немен сипатталатындығын көрсетіңіз:

  А. Мұғалім мен оқушылар арасындағы теңдікке ұмтылу

  B. Қатаң бақылау және тәртіп

  C. Кері байланыстың болмауы

  D. Тек дәстүрлі оқыту әдістерін қолдану

    Е. Оқушылардың қатаң бақылауы

• 1-С, 2-А, 3-А

• 1-D, 2-C, 3-E

• 1-E, 2-D, 3-A

• 1-A, 2-E, 3-B

• 1-C, 2-A, 3-C

Педагогикалық өзара әрекеттесудегі диалогтық тәсіл қазіргі педагогиканың негізгі қағидаларының бірі болып табылады, ол мұғалім мен оқушының тең қарым-қатынасы мен ынтымақтастығына бағытталған. Диалогтік тәсілдің орталығында білім беру процесінде өзара түсіністік пен ынтымақтастық атмосферасын құруға мүмкіндік беретін өзара диалог, пікір, идеялар және тәжірибе алмасу идеясы жатыр. Диалог – бұл екі немесе одан да көп жақтардың пікір, идеялар және ақпарат алмасатын ерекше түрі. Диалогтың монологтан айырмашылығы – қатысушылардың өзара әрекеті мен өзара түсіністігі. Диалог адам өмінде маңызды рөл атқарады, қарым-қатынас орнатуға, проблемаларды шешуге және қарым-қатынас дағдыларын дамытуға көмектеседі. Диалогтың мәнін, негізгі формалары мен түрлерін түсіну бізге тиімдірек коммуникатор болуға, басқа адамдардың көзқарастарын тыңдауға және құрметтеуге үйренуге, сайып келгенде, жеке және кәсіби табысқа жетуге көмектеседі. Осы тақырыпқа қатысты келесі сұрақтарға жауап беруіңіз сұралады.

1.                 Екі талқылаушы өз дәлелдерін айтып, бір-бірінің

позициясын тыңдайды. Осы жағдайда диалогтың қандай түрі болатындығын көрсетіңіз:

           A. Теңдер арасындағы диалог

B. Тең еместер арасындағы диалог

C. Ішкі диалог

D. Әртүрлі тілдегі диалог

Е. Сыртқы диалог

2. Бір топ оқушылар оқыған әдеби шығармасын талқылап, алған әсерлерімен бөліседі. Бұл жағдайда қарым-қатынастың қандай түрі қолданылатындығын көрсетіңіз:

А. Ауызша диалог

В. Жазбаша диалог

С. Вербалды емес диалог

D. Монолог

Е. Ішкі диалог

3. Екі дос бір ауыз сөз айтпастан ым-ишара, мимика арқылы сөйлеседі. Бұл жағдайда қарым-қатынастың қандай түрі қолданылатанын атаңыз:

А. Ауызша диалог

Ә. Жазбаша диалог

С. Вербалды емес диалог

D. Монолог

Е. Ішкі диалог

 

• 1-A, 2-Е, 3-C

• 1-B, 2-B, 3-D

• 1-C, 2-D, 3-E

• 1-D, 2-E, 3-A

• 1-E, 2-A, 3-B

Диалог – жай пікір алмасу емес, әр тарап бірін-бірі еститін және түсінетін, ортақ түсіністік пен ынтымақтастыққа ұмтылатын өзара әрекеттесу тәсілі.

Білім берудегі диалогтік өзара әрекеттестік сыни тұрғыдан ойлай алатын, ақпаратты талдай алатын, негізделген шешім қабылдай алатын белсенді және тәуелсіз жеке тұлғаны қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Ашық және өзара диалог арқылы ғана әр оқушының сапалы білім алуына, дамуына жағдай жасай алатынымызды естен шығармаңыз.

Сыныпта ағымдағы тақырып бойынша пікірталас болып жатқанын елестетіңіз. Мұғалім сұрақтар қояды, оқушыларды өз пікірлерін білдіруге және өз ұстанымдарын дәлелдеуге ынталандырады. Мұғалім қандай оқыту әдісін қолданады? Осы тақырыпқа қатысты келесі сұрақтарға жауап беруіңіз сұралады.

 

1. Мұғалім мен оқушылар арасындағы диалогтік қарым-қатынасты дамытуға оқытудың барынша қолайлы әдісін атаңыз:

A. Дәріс

В. Жеке жұмыс

+C.Топтық талқылау

D. Практикалық жаттығулар

Е. Студенттің өздік жұмысы

 

2. Сабақ барысында оқушылар оқыған мәтінді талқылап, өз ойларын айтады, қорытындының себебін айтады. Олар қандай дағдыларды дамытады? Осы тақырыпқа қатысты келесі сұрақтарға жауап беруіңіз сұралады.

Диалогтік өзара әрекеттесу арқылы оқушыларда дамитын дағдыларды атаңыз:

A. Ақпараттың монотонды қайталануы

+B. Сыни тұрғыдан ойлау және коммуникативті дағдылар

C. Пассивті тыңдау

D. Сұрақсыз нұсқауларды орындаңыз

Е. Монолог

 

3. Мұғалім белсенді түрде сұрақтар қояды, диалогты жүргізеді және барлық оқушылардың пікірталасқа тең қатысуын қамтамасыз етеді. Тиімді диалогтік өзара әрекетті ұйымдастыруда мұғалімнің атқаратын рөлін атаңыз:

A. Сөз бостандығын шектейді

B. Оқушылардың пікірін елемейді

+C.Оқушыларды өз бетінше ойлауға ынталандырады

D. Дұрыс жауаптарды айтады

Е. Кері байланыс орнатады

• 1-С, 2-В, 3-С

• 1-B, 2-В, 3-D

• 1-C, 2-D, 3-E

• 1-D, 2-E, 3-С

• 1-E, 2-A, 3-B

     Мұғалімдер тәжірибесінде әр жастағы оқушылармен қарым-қатынасқа түсуге тура келеді. Сонымен қатар мұғалімдердің өзімен бірге істейтін әр жастағы әріптестері, оқушылардың ата-аналары, ата-әжелері педагогтың коммуникативтік қабілеттеріне деген талапты күрделендіре түседі. Жас мұғалімдер үшін аталып отырған адамдар санатында әсіресе оқушылармен қарым-қатынас жасаудың психологиялық-педагогикалық негіздерін, қарым-қатынас қызметтерін және сан-алуан тәсілдерін жан-жақты меңгерудің маңызы зор.

     Педагогикалық қарым-қатынастың тұлға дамуындағы маңыздылығын атай отырып, оның атқаратын мынандай негізгі қызметтеріне (функцияларына) тоқталып өтейік:

      1. Қарым-қатынастың коммуникативті қызметі арқылы ақпараттармен алмасу процесі іске асырылады. Оқушыларды тәрбиелеу, оқыту, олардың тұлғаларын дамытып қалыптастыруда маңызы зор.

      2. Қарым-қатынастың бел қызметі арқылы оқушылардың өзара бірлескен ынтымақтастық іс-әрекеттерін ұйымдастыру, реттеу, басқару жүзеге асырылады.    

      3. Қарым-қатынастың перцептивтік қызметі арқылы оқушылардың психикалық жағдайын сезіне алу, олардың көңіл-күйін түсіне білу мүмкін болады. Қарастырылып отырған қарым-қатынас қызметтері нақты педагогикалық іс-әрекетте өзара бір-бірімен тығыз байланысып жатады.

 

1.         Педагогикалық қарым-қатынастың тұлға дамуындағы атқаратын қызметтерінің негізгі функциялары

А. Ақыл

В. Тыңдау

С. Оқушылардың психикалық жағдайын сезіне алу

D. Оқушыларды дұрыс жазалай алу

Е. Білім алушылармен тәжірбе алмаса алу

 

2. Мектеп оқушылары қанша буынға бөлініп оқиды

А. 1

В. 4

С. 5

D. 3

Е. 2

 

3. Бастауыш сынып оқушыларының басым көпшілігі қандай қарым-қатынасқа ашық, ынталы, үлкендерге сенгіш болып келеді

А. Сабаққа ынтасы жоқ

В. Қарым қатынасқа ашық

С. Мектеп ережесін сақтамайды

D. Өзіндік мәртебе мәселесіне көбірек көңіл аударады

Е. Мұғалім қатесін тез байқап қояды

• 1-D, 2-C, 3-E

• 1-С, 2-D, 3-В

• 1-E, 2-A, 3-C

• 1-A, 2-B, 3-D

• 1-В, 2-E, 3-А

     Қарым-қатынасты жалпыны өндіру, өзара әрекет ету мен бірлескен іс-әрекет процесінде адамдарды біріктіру ретінде түсіну, бұл жалпының ең алдымен қарым-қатынас құралы ретінде тіл болып табылатындығын жорамалдайды. Тіл қарым-қатынасқа түсушілер арасында коммуникацияны қамтамасыз етеді, өйткені хабарды айтушы (хабарды сөз мағынасында кодтайды) және сол хабарды қабылдаушы декодировка жасайды, яғни сол мағыналарды ашып, сол хабардың негізінде өзінің мінезқұлқын өзгертуі қажет. Ақпаратты басқа адамға беруші адам (коммуникатор) және оны қабылдайтын адам (реципиент) қарым-қатынас пен бірлескен іс-әрекет мақсаттарын іске асыру үшін мәндер кодификациясы мен декодификациясының бір жүйесін пайдалануы, яғни «бір тілде» сөйлеуі тиіс. Егер коммуникатор мен реципиент кодификацияның әр түрлі жүйесін пайдаланса, онда олар өзара түсіністік пен бірлескен іс-әрекет табысына қол жеткізе алмайды. Егер қолданылған белгілер (сөздер, жесттар, иероглифтер және т.с.с.) арқылы бекіген мәндер қарым-қатынасқа түсуші адамдарға таныс болса ғана, ақпарат алмасу мүмкін болады. Мән (мағына) – бұл қоршаған болмысты тануға көмектесетін элемент ретіндегі белгінің, таңбаның мазмұндық жағы. Құрал арқылы адамдардың еңбек іс-әрекеті іске асады, белгілер (таңбалар) олардың танымдық іс-әрекеті мен қарым-қатынасын жүзеге асырады. Сөздік белгілер жүйесі қоғамдық тарихи тәжірибені меңгеру және беру құралы ретіндегі тілді құрайды. Тіл қоғамдық тәжірибені жинау мен беру құралы ретінде еңбек процесінде пайда болды және қоғам тапқа бөлінбей тұрған кезеңде дами бастады. Айтарлықтай маңызды ақпараттарды бір-біріне беру үшін адамдар белгілі бір мағынаны құрайтын дыбыстарды пайдалана бастады. Қарым-қатынас кезінде дыбыстарды пайдалану әсіресе, адамдардың қолдары еңбек заттары мен құралдарынан босамай, ал көздері сол заттарға қадалған жағдайларда қолайлы болды. Дыбыстар арқылы ойларын жеткізу сондай-ақ, қарым-қатынасқа түсушілер арасындағы қашықтық айтарлықтай болған жағдайда, қараңғыда, тұманда ыңғайлы болды. Тілдің көмегімен қарым-қатынас жасау арқылы жеке адамның миындағы әлемнің бейнесі басқа адамдардың миында бейнеленетін немесе бейнеленіп қойғандармен толығып отырады – ойлармен алмасу, ақпараттармен алмасу. Сөздің белгілі бір мағынасы, яғни заттық әлемге қатысы болады. Мәндер (мағыналар) жүйесі адамның бүкіл өмірінің барысында дамып және байып отырады, оның мақсаттытүрде қалыптасуы – орта, сондай-ақ жоғары білімінің орталық звеносы.

1. Ақпаратты басқа адамға беруші адам

А. Коммуникатор

В. Реципиент

С. Кодификация

D. Декодификация

Е. Декодировка

2. Ақпаратты қабылдайтын адам

А. Декодификация

В. Декодировка

С. Кодификация

D. Реципиент

Е. Коммуникатор

3. Тіл қарым-қатынасқа түсушілер арасында коммуникацияны қамтамасыз етеді

А. Коммуникацияны

В. Диалогты

С. Монологты

D. Грамматиканы

Е. Визуалды

• 1-А, 2- D, 3-А,

• 1-B, 2-C, 3-D,

• 1-A, 2-B, 3-E,

• 1-E, 2- Е, 3-C,

• 1-C, 2-А, 3-В,

      Қарым-қатынаста адамдар өзара идеялар, қызығулар, көңіл-күйімен, сезімдерімен, т.б. бөліседі. Мұның бәрін әр түрлі мәлімет ретінде қарастыруға болады. Адамдар арасындағы коммуникативті процестер техникалық қондырғылар арасындағы алмасудан өзгеше болады, оның мазмұны және формасы бойынша өзіне тән ерекше, маңызды қасиеттері бар. Олардың ерекшелігі – кері байланыс процесі, коммуникативті барьер, коммуникативтік әсер және мәлімет берудің әр түрлі деңгейі (вербальды-сөз жүзіндегі, вербальды емес-сөз жүзіндегі емес) сияқты процестермен байланысты. Әрқайсысын бөлек-бөлек талдап көрейік: тұлғааралық қарым-қатынастағы кері байланыс. Ең алдымен мәлімет бір жақты болмайды, екі жақты пікір алмасу түрінде өтеді.

     Мәліметті беруші – коммуникатор, оны қабылдаушы – реципиент деп аталады. Сондықтан да негізгі мәліметті беруден екінші адамға беру ғана емес, қарым-қатынас барысында ортақ көзқарас, пікір, ортақ мәнге келу маңызды. Бұл міндетті орындауда ерекше механизм – кері байланыс іске қосылады, ол реципиентің коммуникатордың іс-әрекетін қалай қабылдап, бағалауына байланысты.

     Сонымен, кері байланыс дегеніміз – коммуникатордың әрекетіне деген реакциясын көрсететін мәлімет. Кері байланыстың берілуі әр түрлі жолдармен іске асырылады. Ең алдымен тура және жанама. Тура кері байланыста реципиент пікірі ашық түрде беріледі. Мысалы: «сенің пікірің маған ұнамайды», «не айтып тұрғаның маған түсініксіз», т.б. және де әр түрлі қимыл-қозғалыс (жест), ренжу, қуану, т.с.с. бұл түрде тиімді болады. Жанама кері байланыс – психологиялық мәліметті берудің астыртын түрі. Бұл жағдайда әр түрлі сұрақтар, кекету, күтпеген эмоциялық реакциялар болуы мүмкін. Мұндай жағдайда коммуникатор партнердің не айтқысы келетінін өзі түсінуі қажет. Әрине бұлай түсіну әрқашан дұрыс болмауы мүмкін, сондықтан түсінісу қиынырақ болады. 

         Коммуникация процесінде тек мәлімет алмасу ғана емес, оны партнерлердің бірдей тура түсінуі қажет. Яғни коммуникация процесінде келіп 

түскен мәліметті дұрыс түсіну (интерпретация) проблемасы туындайды. 

         Біріншіден, мәліметтің формасы мен мазмұны коммуникатордың жеке даралық ерекшелігі реципиент туралы көзқарасы, ол туралы өзінің пікірі және 

қарым-қатынас процесіндегі жағдайларға байланысты. 

     Екіншіден, оның жіберген мәліметі реципиенттің жеке дара психологиялық ерекшеліктеріне, көзқарасы, пікірлеріне, жағдайға байланысты өзгеріске түседі. 

 

1. Тура кері байланыста қандай пікірі ашық түрде беріледі

А.Реципиент

В.  Кодификация

С.  Декодификация

D. Коммуникатор

Е. Декодировка

 

2. Түсініспеушілік барьерлердің қанша түрі бар

А. 2

В. 1

С. 3

D. 4

Е. 6

 

3. Қарым-қатынстың қай кезеңінде  тек мәлімет алмасу ғана емес, оны партнерлердің бірдей тура түсінуі қажет

А. Коммуникация

В. Семантика

С. Лексика

D. Стилистика

Е. Логика

• 1-В, 2-С, 3-C,

• 1-А, 2- D, 3-A,

• 1-E, 2-A, 3-B,

• 1-C, 2-B, 3-D,

• 1-D, 2-E, 3-E,

     Ересектердің балалармен қарым-қатынасы баланың дамуының ең маңызды шарты болып табылады. Білім беру тәжірибесінде авторитарлық және тұлғалық-бағдарлы педагогикаға тән ересек пен баланың өзара әрекетінің екі түрін бөліп көрсетуге болады.Сонымен бірге ол белгілі бір ережелерге сәйкес және нақты стандарттарға сәйкес әрекет ететін оқушы ретінде әрекет етеді. Педагогикалық мақсат ретінде осы жас үшін өзін-өзі жақсы сезіну, басқаларға сенім, бастамашылдық сияқты негізгі тұлғалық қасиеттерді қалыптастыру бөлектелмейді. Тәрбиенің авторитарлық үлгісінің принциптеріне құрылған ерте балалық шақ педагогикасы тұлғалық, шығармашылық, таңдау еркіндігі сияқты категориялармен жұмыс істемейді. Бұл жағдайда  үлкеннің билігіне мойынсұнатын тіл алғыш, атқарушы бала тәрбиелеу басты мақсат болып табылады.

     Мұғалімнің міндеті – бағдарламаны жүзеге асыру, басқару және қадағалау органдарының талаптарын қанағаттандыру. Осы жағдайларда әдістемелік нұсқаулар ешқандай ерекшелікке жол бермейтін заңға айналады. Бұл модельді ересектерге бағытталған модель деп атауға болады.

 

1.      1. Баланың дамуының ең маңызды шарты

A. Баланың білімді болуы

B. Баланың дегенін орындау

C. Баланың ересектерге еліктеуі

D. Ересектердің балалармен қарым-қатынасы

E.  Баланы өз еркіне жіберу

 

2.      2. Тәрбиенің авторитарлық үлгісінің принциптеріне кірмейді

A. шығармашылық категориясы

B. ішкі білімі мен дағдысы бар бала категориясы

C. Тіл алғыш бала тәрбиелеу категориясы

D.  Үлкеннің айтқанын тыңдайтын бала категориясы

E. Балаға шектеу қойып айтқанына көндіру категориясы

 

3.      3. Мұғалімнің міндетіне жатады

A. Оқушыны жеке тұлға ретінде бағаламай көппен бірге баға қою

B. Баланың қызығушылығына назар аудармастан тек білім беру

C. Бағдарламаны жүзеге асыру, басқару және қадағалау органдарының талаптарын қанағаттандыру

D. Тек өз сабағын жүргізу арқылы жұмысын атқару

E. Баланың оймен санспай өз ойының дұрыстығын дәлелдеу

• 1-A, 2-В, 3- D,

• 1-B, 2-C, 3-A,

• 1-E, 2- D, 3-B,

• 1-D, 2-A, 3-C, 

• 1-С, 2-E, 3-E,

      Барлық әрекеттесу түрлері өзара байланысты, олар бір-бірін сүйемелдейді, жағдайлар өзгерген кезде олар бір-біріне өтеді. Нақты педагогикалық жағдайда мұғалімнің міндеті өзара әрекеттестіктің жетекші, оңтайлы түрін табу болып табылады. Жағдайлардың жылдам өзгеруі білім беру процесіне қатысушылардың өзара әрекеттесу сипатының динамикасын анықтайды және жедел шешім қабылдауды талап етеді.

      Педагогикалық өзара әрекетті ұйымдастыруда мұғалім жетекші рөл атқарады (жасырын немесе ашық түрде), бірақ бұл оқушылардың енжарлығын білдірмейді, өйткені олардың ұмтылыстары, қызығушылықтары, қажеттіліктері көбінесе оқытудың мазмұны мен формаларын таңдауды анықтайды. тәрбиешілердің жұмысы. Мектеп тәжірибесінде тәрбие әрқашан өзара әрекеттестік негізінде құрылмайды, мұғалім көбінесе демократиялық (өзара әрекеттесу) емес, авторитарлық басу мінез-құлқын таңдайды. Мұндай мінез-құлықтың қайнар көздері: мемлекеттік және қоғамдық құрылымдардың көпшілігінің иерархиялық ұйымдастырылуы; білім берудің өзіндік тәжірибесі; мұғалімнің өзінен төмендігі мен сенімсіздігін сезінуінің орнын толтыру әрекеті және т.б.

     Педагогикалық өзара әрекеттестіктің сипаты мен деңгейі көбінесе мұғалімнің оқушыларға деген көзқарасымен анықталады, бұл олардың анықтамалық идеяларына, құндылықтарына және қажеттіліктеріне байланысты және оларда тиісті эмоционалдық қатынасты тудырады.

 

1. Мұғалімнің міндеті өзара әрекеттестіктің жетекші, оңтайлы түрін табу болып табылатын жағдай:

A. Педагогикалық тәжірибе

B. Ашық

C. Педагогикалық қатынаста

D. Нақты педагогикалық

E.  Мектеп тәжірибесі

 

2. Педагогикалық өзара әрекетті ұйымдастыруда мұғалім жетекші рөл атқарады, бірақ бұл оқушылардың енжарлығын білдірмейді, өйткені .....

A. Оқушылармен қарым-қатынасын анықтайды

B. ұмтылыстары, қызығушылықтарын анықтайды

C. мінез-құлықғын зерттейді

D. тәрбиесін зерттейді

E.  отбасылық жағдайын зерттейді

 

3. Мектеп тәжірибесінде өзара әрекеттестік негізінде құрылмайды

A. Ата-ананың әрекеті

B. Мұғалім тәжірибесі

C. тәрбие

D. педагог міндеті

E.  Оқу мақсаты

• 1 - D, 2-B, 3-C,

• 1-B, 2-C, 3-A,

• 1-E, 2-A, 3-B,

• 1-C, 2- D, 3-D,

• 1-А, 2-E, 3-E,

      Қазіргі психологияда қарым-қатынас «өзара әрекеттесу» ұғымының синонимі ретінде қарастырылып, табиғи және әлеуметтік құбылыстардың әртүрлілігін сипаттауда қолданылуда. С.И.Ожеговтың сөздігінде өзара әрекеттестік - бұл екі жақты да қамтитын екі құбылыстың өзара байланысы деп түсіндірілген. Өзара әрекеттестік субьектілердің бір-біріне жанама және тікеліндеей әсер етуінің нәтижесінде адамдардың бір-біріне өзара қарым-қатынасын қалыптастырушы үрдіс. В.А.Петровскийдің тұжырымдауынша, «адам қандай да бір әрекетті жүзеге асыруда өзге адамдардың белгілі бір байланыс жүйесіне обьективті түрде енеді.» Қарым-қатынас бұл адамдардың біріккен әрекетіндегі қажеттіліктен көрінетін адамдар арасындағы байланысты орнату және дамыту үрдісі. Қарым-қатынастың құрылымына мынадай компоненттер енеді:

●       Субьектілер арасындағы, топтағы және ұйымдағы қызметкерлер арасындағы ақпаратпен алмасу;

●       Қарым-қатынастың субьектілері енгізілген іс әрекеттің біріккен стратегиясын жасау;

●       Жоспарланған міндеттерді шешудегі адамдардың бірін-бірі қабылдауы, түсінуі;

●       «Қарым-қатынас», «әлеуметтік қарым-қатынас», «тұлғааралық қарым-қатынас ұғымдарын ажырату қажеттілігі туындайды.

Бұл ұғымдар өзара байланысты болғанымен, олардың жеке ерекшеліктері бар.

Қарым-қатынас адамның әлеуметттік ортамен және топ ішіндегі тұлғаарлық қатынастары жүйесіндегі біріккен өмірлік әрекеттерін сипаттайды.

      Әлеуметтік қарым-қатынас – адамдардың тұлға ретінде емес әлеуметтік ортаның өкілі ретінде қарым-қатынасқа енуімен сипатталады.

      Тұлғааралық қарым-қатынас – бұл адамдардың әрекетіндіге және қарым-қатынасындағы өзара байланыстың сипаты мен тәсілінен көрінетін субъективті байланыстар. Ол адамдардың іскери және эмоционалды бағалауларының негізінде адамның бірін-бірі танып, білуі арқылы қалыптасады.

     Сонымен адамдар арасындағы қарым-қатынас тұлғалардың ортақ әрекетте дамуын қамтамасыз ететін біріккен әрекет. Тұлғааралық қарым-қатынстың екі міндеті бар:     Бақылаушы үшін бұл адамдардың арасындағы болып жатқан жағдайларды түсіндіру болса, әрекеттесуші тұлғалар үшін өзіндік қарым - қатынысты қалыптастырып, мінез-құлықтың тәсілдерін таңдау мүмкіндігі болып табылады.Тұлғааралық қарым-қатынасты зерттеуге педагогика мен психологияда ерекше назар аударылды. Ең алғаш рет тұлғаның субъективті қарым – қатынас категориясын А.Ф.Лазурский жасаған болатын.

1. Қарым-қатынас категориясын кім жасады

A. В.С.Мерлин

B. А.Ф.Лазурский

C. Н.Н.Обозов

D. Т.А.Репина

E.  А.А.Бодалаев

 

2. Адам қандай да бір әрекетті жүзеге асыруда өзге адамдардың белгілі бір байланыс жүйесіне обьективті түрде енеді, - деп тұжырым жасаған

A. Н.Н.Обозов

B. В.С.Мерлин

C. А.Ф.Лазурский

D. В.А.Петровский

E. А.А.Бодалаев

 

3. Адамдардың тұлға ретінде емес әлеуметтік ортаның өкілі ретінде қарым-қатынасқа енуімен сипатталады.

A. Әлеуметтік қарым-қатынас

B. Қарым-қатынас

C. Тұлғааралық қарым-қатынас

D. Педагогикалық қарым-қатынас

E. Психологиялық қарым-қатынас

• 1-A, 2-А, 3-C,

• 1-Е, 2-C, 3-В,

• 1-В, 2- D, 3-А, 

• 1-C, 2-B, 3-D,

• 1- D, 2-E, 3-A,

       Қарым–қатынас – екі немесе одан көп адамдардың тұлғааралық қатынас орнату мақсатындағы өзара әрекеті, бірлескен әрекеттің ортақ нәтижесіне қол жеткізу, баланың психологиялық және әлеуметтік дамуының маңызды ықпалының бірі. Біз тұлғаны толыққанды жүйе деп есептесек, оның психикалық қасиеттері негізгі орынды алады. Бұл жүйе табиғи қасиеттерімен қоғамдық тәжірибені меңгері барысында дамиды. Тұлғаның тұтастығы мен бірлігі әр алуан және қарама – қайшылықтардың жиынтығы болып табылады. Тұлға жеке оқиғалар ғана емес, қоғамдық өмірдегі маңызды оқиғаларға да байланысты әсерленіп ашылады. Соған сәйкес туындайтын көзқарас пен іс - әрекет те әр алуан болады.

       Тұлға іс-әрекеті, өзіне және айналасына қарым-қатынасы арқылы, шығармашылық қабілетін жүзеге асыру арқылы қалыптасады. Сондықтан баланың табиғи бейімділігін дамытып, тұрақты, әлеуметтік құнды шығармашылық қабілетке айналдырудың, осы әрекетке педагогикалық қарым-қатынасты психологиялық тұрғыдан басшылық етудің маңызы зор.

1. Қарым-қатынас

A. Екі адамның диалогы

B. Психологиялық диалог

C. Баланың ересектермен сөйлесуі

D. екі немесе одан көп адамдардың тұлғааралық қатынас орнату

E.  Тұлғамен баланың бір-бірімен байланыста болуы

 

2. Қарым-қатынастың мақсаты...

A. Адамда белгілі нәрсеге байланысты белсенділік түрінің пайда болуы

B. Тұлғаның тұтастығы мен бірлігі

C. Адамның өзіне және айналасына қарым – қатынасы арқылы, шығармашылық қабілетін жүзеге асыру

D. Баланың сөйлеу әдебін жақсарту

E.Педагогпен оқушы арасындағы байланысты дамыту

 

3. Мұғалімнің міндетіне жатады.

A. Оқушыны жеке тұлға ретінде бағаламай көппен бірге баға қою.

B. Баланың қызығушылығына назар аудармастан тек білім беру.

C. Бағдарламаны жүзеге асыру, басқару және қадағалау органдарының талаптарын қанағаттандыру.

D. Тек өз сабағын жүргізу арқылы жұмысын атқару.

E. Баланың оймен санспай өз ойының дұрыстығын дәлелдеу.

• 1-A, 2-С, 3-А,

• 1-D, 2-A,  3-C,

• 1-E, 2- D, 3-B,

• 1-C, 2-B, 3-D,

• 1-В, 2-E, 3-E,