35. Мәтінмен жұмыс 11

   Әйгілі жазушы Г. Бельгер: «Неміс тілі, қазақ тілі, орыс тілі – үш қайнар бұлағы» деген екен. Бүгінгі күні бірнеше тілді қатар игерген адамдар саны күн санап артуда деп айтуға болады. Ондаған тілдерді қатар үйренуге қабілетті адамдарды «полиглот» деп атайды.

   Орыс жазушысы А. П. Чеховтың «бірер тіл білмеген адам өзін құжатсыз жандай сезінеді» деген қанатты сөзі бар. Көп тіл игергісі келетіндерге бірнеше кеңес:

1)    Үзбей жаттығу. Атақты неміс археологы Генрих Шлиман үнемі жаттығуының арқасында күніне прозалық мәтіннің жиырма бетін жаттап алуға қолы жеткен. Ол орыс тілін 6 апта ішінде үйренген.

2)    Алдымен негізгі тілдерді, ал содан кейін сол тілдерге жақын тілдерді үйрену қажет екен. Әрине, адам көбірек тіл білсе, жаңа тілді игеру де жеңіл болады.

3)    Ең бастысы – қорықпау керек. Тілді үйрене жүріп, өз ойыңызды сол тілде түсіндіруге тырысу керек. Үйреніп жүрген тілде сұрақ қоя отырып, тіл білетін және өзіңізге көмек көрсете алатын адаммен барынша көбірек сөйлесіңіз.

4)    Музыканы көбірек тыңдап, есту қабілетіңізді дамыта беріңіз. ___3____, ол  – шетел тілін үйренуде жақсы көмекші.

 

   Олай болса, достар, полиглот болғыларыңыз келсе, тек алға ұмтылыңыздар! Антик философтарының «тілді бесіктегі деміңнен соңғы деміңе дейін үйренсең де аз» дегенін ұмытпайық!

Қандай мақал-мәтел берілген мәтіннің мазмұнын ашып тұр?

• Тілі тәтті жая жейді, тілі қатты таяқ жейді.

• Тіл тас жарады, тас жармаса, бас жарады.

• Тіл қаруы - сөз, сөз қаруы - ой.

• Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім біл.

   Әйгілі жазушы Г. Бельгер: «Неміс тілі, қазақ тілі, орыс тілі – үш қайнар бұлағы» деген екен. Бүгінгі күні бірнеше тілді қатар игерген адамдар саны күн санап артуда деп айтуға болады. Ондаған тілдерді қатар үйренуге қабілетті адамдарды «полиглот» деп атайды.

   Орыс жазушысы А. П. Чеховтың «бірер тіл білмеген адам өзін құжатсыз жандай сезінеді» деген қанатты сөзі бар. Көп тіл игергісі келетіндерге бірнеше кеңес:

1)    Үзбей жаттығу. Атақты неміс археологы Генрих Шлиман үнемі жаттығуының арқасында күніне прозалық мәтіннің жиырма бетін жаттап алуға қолы жеткен. Ол орыс тілін 6 апта ішінде үйренген.

2)    Алдымен негізгі тілдерді, ал содан кейін сол тілдерге жақын тілдерді үйрену қажет екен. Әрине, адам көбірек тіл білсе, жаңа тілді игеру де жеңіл болады.

3)    Ең бастысы – қорықпау керек. Тілді үйрене жүріп, өз ойыңызды сол тілде түсіндіруге тырысу керек. Үйреніп жүрген тілде сұрақ қоя отырып, тіл білетін және өзіңізге көмек көрсете алатын адаммен барынша көбірек сөйлесіңіз.

4)    Музыканы көбірек тыңдап, есту қабілетіңізді дамыта беріңіз. ___3____, ол  – шетел тілін үйренуде жақсы көмекші.

 

   Олай болса, достар, полиглот болғыларыңыз келсе, тек алға ұмтылыңыздар! Антик философтарының «тілді бесіктегі деміңнен соңғы деміңе дейін үйренсең де аз» дегенін ұмытпайық!

Бос орынға тиісті сөзді қойыңыз.

• Неге десеңіз

• Қайтсе де

• Әрине

• Сондықтан

   Әйгілі жазушы Г. Бельгер: «Неміс тілі, қазақ тілі, орыс тілі – үш қайнар бұлағы» деген екен. Бүгінгі күні бірнеше тілді қатар игерген адамдар саны күн санап артуда деп айтуға болады. Ондаған тілдерді қатар үйренуге қабілетті адамдарды «полиглот» деп атайды.

   Орыс жазушысы А. П. Чеховтың «бірер тіл білмеген адам өзін құжатсыз жандай сезінеді» деген қанатты сөзі бар. Көп тіл игергісі келетіндерге бірнеше кеңес:

1)    Үзбей жаттығу. Атақты неміс археологы Генрих Шлиман үнемі жаттығуының арқасында күніне прозалық мәтіннің жиырма бетін жаттап алуға қолы жеткен. Ол орыс тілін 6 апта ішінде үйренген.

2)    Алдымен негізгі тілдерді, ал содан кейін сол тілдерге жақын тілдерді үйрену қажет екен. Әрине, адам көбірек тіл білсе, жаңа тілді игеру де жеңіл болады.

3)    Ең бастысы – қорықпау керек. Тілді үйрене жүріп, өз ойыңызды сол тілде түсіндіруге тырысу керек. Үйреніп жүрген тілде сұрақ қоя отырып, тіл білетін және өзіңізге көмек көрсете алатын адаммен барынша көбірек сөйлесіңіз.

4)    Музыканы көбірек тыңдап, есту қабілетіңізді дамыта беріңіз. ___3____, ол  – шетел тілін үйренуде жақсы көмекші.

 

   Олай болса, достар, полиглот болғыларыңыз келсе, тек алға ұмтылыңыздар! Антик философтарының «тілді бесіктегі деміңнен соңғы деміңе дейін үйренсең де аз» дегенін ұмытпайық!

Мәтін мазмұнына сай ақпаратты көрсетіңіз.

• Көп тіл білетін адам жаңа тілді ұзақ үйрене алады.

• Тіл білмейтін адам өз құжаттарын жоғалтып алады.

• Генрих Шлиман - француз археологы.

• Антик философтарының айтуы бойынша, тілді өмірден өткенге дейін үйрену керек.

   Қазіргі уақытта республика көлемінде мемлекеттік тіл саясатын дамыту мәселесіне зор көңіл бөлініп отырғаны белгілі. Елбасы өзінің жыл сайынғы дәстүрлі Жолдауында мемлекеттік тіл саясатына, оның ішінде мемлекеттік тілге қатысты өзекті мәселелерді жиі көтеріп келеді.

   «Тәрбие басы – тіл» деп Махмұд Қашқари бекер айтпаса керек. Кез келген қазақ топырағынан өсіп-өнген әрбір азаматтың перзенттік парызы тілге деген құрметтен басталуы керек. Тілді білу, меңгеру отбасынан, балабақша мен мектептен бастау алуы қажет. Тілмен бірге дұрыс тәрбие қатар берілуі тиіс. Әл-Фараби бабамыз, сонау заманда-ақ «балаға ең бірінші тәрбие беру керек, тәрбиесіз берілген білім – келешек оның өміріне опат әкеледі» деп айтып кеткен екен. Тіл барлық кезде ұлттық идеяның басты діңгегі мен мемлекеттік идеологияның негізгі іргетасы саналады. Тіл арқылы тілдесе де, бірлесе де аламыз.

   Бойында қазақтың қаны бар әр адамды Отанға деген сүйіспеншілік, өз ұлтына, дініне, тіліне деген мақтаныш сезімі рухтандыруы керек.

   Мемлекеттік тіл үшін жасалған әрбір қадам – ел бірлігін күшейтуге бағытталған қадам.

   Бір қуантатыны – басқа ұлт өкілдерінің арасында мемлекеттік тілді жан-тәнімен үйренушілер және жауапкершілікпен қарайтын да жандардың көбеюі. Міне, сондықтан мемлекеттік тіл – қазақ тілі қоғамдағы өзінің лайықты орнын алатынына сенімім мол.

Мәтін қай үлгіде жазылған?

• Пайымдау

• Эссе

• Мақала

• Очерк

   Өзі балапан баспайтын құс – көкек. Ол жұмыртқасын басқа құстардың ұясына салып кетеді. Көкек жұмыртқаны қай құстың ұясына салса, сол құстың жұмыртқасына ұқсатып салады.

   Қарлығаш, қара торғайлар ұяларын үй маңайынан салып, балапан шығарады. Өзіне төнетін қауіпке адамдардың арашашы болатынын біледі. Олардың да адал еңбегіне тигізер пайдасы көп. Бау-бақшадан жәндіктерді теріп жеп, жеміс-жидектің мол болуына септігін тигізеді.

   Біздің жерімізде неше түрлі құс өніп-өседі. Адам оған қамқор болуы керек. Далада, орман-тоғайда жүріп, ұясынан түсіп қалған, небір ауыр халге тап болған балапан көрсе, оған жәрдем көрсетуді естен шығармауы керек.

   Құс – даланың, көлдің, орман-тоғай, бау-бақшаның сәні.

Мәтіннің негізгі мақсатын табыңыз.

• Құстарға төнетін қауіпті сейілту

• Құстарға көмектесуге баулу

• Көкектің ерекшелігін жеткізу

• Құстар туралы ақпарат беру

   Өте бай және жомарт болған хазірет Абдуллаh бір құрма бағының жанынан өтіп бара жатқан еді. Бір құл бақшада жұмыс істеп жатқанда, оған үш мезгілдік тамақ әкеледі. Сол сәтте бір күшік құлдың қасына жүгіріп барады. Тамақтың бір бөлігін оған бергенде, күшік бірден жеп қояды. Екіншісін де, кейінірек үшінші бөлігін де береді. Бұны байқаған тұрған хазірет Абдуллаh бұл құлдың қасына жақындап сұрайды:

– Әй, досым, не үшін өзің аш бола тұрып, үш мезгіл тамағыңның бәрін күшікке бердің?

– Мырзам, бұл күшік алыс жерден келген. Өте аш және несібесін іздеп жүр.

– Жарайды, ал өзің не жейсің?

– Аш жүріп, сабыр сақтаймын.

   Хазірет Абдуллаh көрген, естігендеріне әсерленіп:

– Халық мені жомарт деп біледі. Ал мына құлдың жомарттығы менікінен де артық, – дейді.

   Құрма бағын және осы құлды қожайынынан сатып алады. Құлды азат етеді. Құрма бағын да ішіндегілеpiмен бірге өзіне сыйға тартады.

   Сол кезде хазірет Абдуллаhқа біреу айтқан екен:

– Сен қазір одан да жомарт болдың.

– Өкінішке қарай олай емес. Өйткені ол қолындағы иеленген мүлкінің бәрін берді. Ал мен иеленгенімнің аз ғана бөлігін бердім, – деген екен.

Хазірет Абдуллаh құлға неліктен бостандық берді?

• Құлдың еңбекқорлығына риза болғандықтан

• Құлдың қолының ашықтығына риза болғандықтан

• Өзінің жомарттығын көрсеткісі келгендiктен

• Құлды еліне жібергісі келгендіктен

   Өте бай және жомарт болған хазірет Абдуллаh бір құрма бағының жанынан өтіп бара жатқан еді. Бір құл бақшада жұмыс істеп жатқанда, оған үш мезгілдік тамақ әкеледі. Сол сәтте бір күшік құлдың қасына жүгіріп барады. Тамақтың бір бөлігін оған бергенде, күшік бірден жеп қояды. Екіншісін де, кейінірек үшінші бөлігін де береді. Бұны байқаған тұрған хазірет Абдуллаh бұл құлдың қасына жақындап сұрайды:

– Әй, досым, не үшін өзің аш бола тұрып, үш мезгіл тамағыңның бәрін күшікке бердің?

– Мырзам, бұл күшік алыс жерден келген. Өте аш және несібесін іздеп жүр.

– Жарайды, ал өзің не жейсің?

– Аш жүріп, сабыр сақтаймын.

   Хазірет Абдуллаh көрген, естігендеріне әсерленіп:

– Халық мені жомарт деп біледі. Ал мына құлдың жомарттығы менікінен де артық, – дейді.

   Құрма бағын және осы құлды қожайынынан сатып алады. Құлды азат етеді. Құрма бағын да ішіндегілеpiмен бірге өзіне сыйға тартады.

   Сол кезде хазірет Абдуллаhқа біреу айтқан екен:

– Сен қазір одан да жомарт болдың.

– Өкінішке қарай олай емес. Өйткені ол қолындағы иеленген мүлкінің бәрін берді. Ал мен иеленгенімнің аз ғана бөлігін бердім, – деген екен.

Құл неге күшікке өзінің тамағын берді?

• Хазіреттiң күшігі болғандықтан

• Тамақ артылып қалғандықтан

• Күшіктің иесі болғандықтан

• Күшіктен аяғандықтан

   Өте бай және жомарт болған хазірет Абдуллаh бір құрма бағының жанынан өтіп бара жатқан еді. Бір құл бақшада жұмыс істеп жатқанда, оған үш мезгілдік тамақ әкеледі. Сол сәтте бір күшік құлдың қасына жүгіріп барады. Тамақтың бір бөлігін оған бергенде, күшік бірден жеп қояды. Екіншісін де, кейінірек үшінші бөлігін де береді. Бұны байқаған тұрған хазірет Абдуллаh бұл құлдың қасына жақындап сұрайды:

– Әй, досым, не үшін өзің аш бола тұрып, үш мезгіл тамағыңның бәрін күшікке бердің?

– Мырзам, бұл күшік алыс жерден келген. Өте аш және несібесін іздеп жүр.

– Жарайды, ал өзің не жейсің?

– Аш жүріп, сабыр сақтаймын.

   Хазірет Абдуллаh көрген, естігендеріне әсерленіп:

– Халық мені жомарт деп біледі. Ал мына құлдың жомарттығы менікінен де артық, – дейді.

   Құрма бағын және осы құлды қожайынынан сатып алады. Құлды азат етеді. Құрма бағын да ішіндегілеpiмен бірге өзіне сыйға тартады.

   Сол кезде хазірет Абдуллаhқа біреу айтқан екен:

– Сен қазір одан да жомарт болдың.

– Өкінішке қарай олай емес. Өйткені ол қолындағы иеленген мүлкінің бәрін берді. Ал мен иеленгенімнің аз ғана бөлігін бердім, – деген екен.

Хазірет Абдуллаh неге құрма бағын сатып алды?

• Өзінің байлығын көрсеткісі келді.

• Жомарттығын дәлелдегісі келді.

• Бақты құлға бергісі келді.

• Өзінде бақ болғанын қалады.

   Ерте көктем күн шығысымен-ақ әкем қыс бойы көміліп жатқан жүзім бұтақтарын ашып, оны ағаштан иіп жасалған арнайы белдеулерге асып қоятын. Бұл өте күрделі, нәзік жұмыс. Қысымен жер астында жатқан жүзім бұтақтары кейде топырақ астында жатып-ақ бармақтай ғана бүртік шығарып қалады. Оны абайсызда жұлып түсіруге болмайды. Әкем топырақ астында көзге көрінбей жатқан адам саусақтары секілді жүзім бұтақтарының қай тұста, қалай жатқанын алақанымен сипалап білетін. Сол себепті көктемдегі жүзім ашу ісіне өзінен басқа тірі пендені жолатпайтын. Мұндайда әкем жүзімнің әр бұтағын қолымен сипалап: «Ә, оянып қалдың ба, жарайды, сен де жарық дүниеге шыға ғой» деп өзімен-өзі күбірлеп сөйлеп жүретін.

   Әкем үш гектардай жерді алып жатқан жеміс бағындағы алма, өрік, шабдалы, тағы басқа мыңдаған түп ағаштардың әрбіреуінің қай жерде, қалай тұрғанын, неше жаста екенін, өткен жылы неше бұтағы кесілгенін, қанша жеміс бергенін, биыл қайсысына күтім қажеттігін жатқа білетін. Сол себепті ол бақты аралап жүрмей-ақ өзі көздеген жеміс ағашын бірден тауып, оның артық бұтақтарын кесіп, құрт түскен жапырақтарына дәрі сеуіп жүретін.

Мәтінде не туралы айтылған?

1) Әкенің бақты күту шеберлігі

2) Бау-бақшаны баптау сыры

3) Бақтағы жеміс өнімінің көптігі

• 1, 2, 3

• 2, 3

• 1, 2

• 1, 3

   Ерте көктем күн шығысымен-ақ әкем қыс бойы көміліп жатқан жүзім бұтақтарын ашып, оны ағаштан иіп жасалған арнайы белдеулерге асып қоятын. Бұл өте күрделі, нәзік жұмыс. Қысымен жер астында жатқан жүзім бұтақтары кейде топырақ астында жатып-ақ бармақтай ғана бүртік шығарып қалады. Оны абайсызда жұлып түсіруге болмайды. Әкем топырақ астында көзге көрінбей жатқан адам саусақтары секілді жүзім бұтақтарының қай тұста, қалай жатқанын алақанымен сипалап білетін. Сол себепті көктемдегі жүзім ашу ісіне өзінен басқа тірі пендені жолатпайтын. Мұндайда әкем жүзімнің әр бұтағын қолымен сипалап: «Ә, оянып қалдың ба, жарайды, сен де жарық дүниеге шыға ғой» деп өзімен-өзі күбірлеп сөйлеп жүретін.

   Әкем үш гектардай жерді алып жатқан жеміс бағындағы алма, өрік, шабдалы, тағы басқа мыңдаған түп ағаштардың әрбіреуінің қай жерде, қалай тұрғанын, неше жаста екенін, өткен жылы неше бұтағы кесілгенін, қанша жеміс бергенін, биыл қайсысына күтім қажеттігін жатқа білетін. Сол себепті ол бақты аралап жүрмей-ақ өзі көздеген жеміс ағашын бірден тауып, оның артық бұтақтарын кесіп, құрт түскен жапырақтарына дәрі сеуіп жүретін.

Әкесі неліктен жүзім ашу ісін өзі ғана атқарады?

• Артық бұтақтарды дұрыс кесу керек болғандықтан

• Жүзім ашу жұмысын ешкім істей алмағандықтан

• Бағбаншылық кәсібіне оқығандықтан

• Жүзім ашу ісін ыждағаттылықпен атқару керек болғандықтан