Quiz từ nhiều nghĩa

1. Trường hợp nào sau đây là hiện tượng đồng âm, không phải hiện tượng nhiều nghĩa?

• A. lá mặt lá trái

• B. cuộc họp mặt

• C. mặt biển

• D. mặt tiêu cực

Answer explanation

- Lá mặt lá trái: “mặt” là phương ngữ, có nghĩa là bên phải. Ví dụ: quẹo phía bên tay mặt….

- Cuộc họp mặt: mặt dùng để chỉ từng cá nhân khác nhau (phương thức chuyển nghĩa: HD bộ phận- toàn thể)

- Mặt biển: mặt dùng để chỉ phần phía trên, nhìn thấy được một sự vật hiện tượng. (phương thức chuyển nghĩa: ẩn dụ hình thức)

- Mặt tiêu cực: mặt có nghĩa “phần được trừu tượng hoá khỏi chỉnh thể để xem xét, phân biệt với phần đối lập hoặc những phần còn lại” (phương thức chuyển nghĩa: ẩn dụ cụ thể - trừu tượng )

2. Đọc các ví dụ:

- Vặn mình cho đỡ mỏi

- Sống hết mình

- Con cá mỏng mình

- Con đò đắm mình trong màn mưa

Từ mình trong những câu trên thuộc hiện tượng ngữ nghĩa nào?

• A. Hiện tượng đồng âm

• B. Hiện tượng nhiều nghĩa

• C. Hiện tượng đồng nghĩa

• D. Cả ba ý trên

Answer explanation

Một từ được dùng để gọi tên cho nhiều loại sự vật khác nhau, trong nhiều phạm vi

khác nhau nhưng giữa chúng vẫn có mối liên hệ nào đó với nhau thì được gọi là hiện tượng nhiều nghĩa.

- Vặn mình cho đỡ mỏi: bộ phận của người hoặc động vật, ko kể đầu và tứ chi có hình tròn dài

- Sống hết mình: chỉ cái cá nhân của mỗi người (hoán dụ)

- Con cá mỏng mình, con đò đắm mình trong màn mưa: bộ phận cơ bản tạo ra hình dáng bên ngoài của một số vật (ẩn dụ)

3. Các từ: hoa tay, khéo tay, mát tay, vụng tay được dùng theo phương thức chuyển nghĩa nào?

• A. Ẩn dụ kết quả

• B. Hoán dụ dựa trên mối quan hệ bộ phận - chỉnh thể

• C. Ẩn dụ chức năng

• D. Hoán dụ dựa trên mối quan hệ cơ quan chức năng và chức năng

Answer explanation

Tay là bộ phận cơ thể người, có chức năng cầm, nắm giữ vì thế được coi là bộ phận đại diện cho thao tác lao động.

Các từ trên có chung nét nghĩa: khả năng, năng lực lao động của con người trong một lĩnh vực nào đó.

Nét nghĩa này được phát triển dựa trên nét nghĩa gốc đại diện cho thao tác lao động, vì thế thuộc kiểu HD.

4. “Ngày xuân” được chuyển nghĩa theo phương thức chuyển nghĩa nào?

“Ngày xuân em hãy còn dài”

• A. Ẩn dụ

• B. Hoán dụ

• C. Ẩn dụ và hoán dụ

• D. Ẩn dụ và so sánh

Answer explanation

Trong tổ hợp từ ngày xuân có thể chia hai yếu tố ngôn ngữ:

1) Ngày: chỉ cuộc đời. Hoán dụ: Dùng thời gian nhỏ để đong đếm thời gian lớn hơn, giống như trường hợp xuân, thu, đông…dùng để chỉ năm.

2) Xuân: chỉ tuổi trẻ. Ẩn dụ: mùa xuân và tuổi trẻ có mối liên hệ ở đặc điểm giàu sức sống, tươi mới.

=> Vậy “ngày xuân” chỉ cuộc đời, tuổi trẻ. Đây là hiện tượng tầng bậc trong chuyển nghĩa.

5. Từ nào trong các từ sau đây không dùng với nghĩa chuyển?

• A. Cái thau

• B. Cái mâm

• C. Đồng bạc

• D. Cái kính

Answer explanation

Cái thau, đồng bạc, cái kính: Hoán dụ dựa trên quan hệ nguyên liệu – sản phẩm.

Ví dụ thau vốn là hợp kim của đồng được dùng để gọi “cái thau”…

6. Khen cho con mắt tinh đời

Nhắm mắt làm ngơ

Mắt để trên trán

Từ mắt trong những tổ hợp trên chuyển nghĩa theo phương thức nào?

• A. Ẩn dụ kết quả

• B. Ẩn dụ chức năng

• C. Hoán dụ dựa trên mối quan hệ cơ quan chức năng và chức năng

• D. Hoán dụ dựa vào quan hệ giữa tư thế cụ thể và nguyên nhân của tư thế.

Answer explanation

Mắt ở đây là nói đến cái nhìn của con người.Cơ sở hoán dụ: chức năng của mắt

7. Cụm từ tà áo đẹp trong câu thơ “Hạnh phúc đựng trong một tà áo đẹp/ Một mái nhà yên rủ bóng xuống tâm hồn” chuyển nghĩa theo phương thức nào?

• A. Hoán dụ dựa trên quan hệ tính chất sự vật-bản thân sự vật

• B. Hoán dụ dựa trên quan hệ đồ vật-người sử dụng

• C. Hoán dụ dựa trên quan hệ bộ phận-chỉnh thể

• D. Cả 3 ý trên

Answer explanation

Cơ chế liên tưởng trong tà áo đẹp có đặc điểm như sau:

(1) Dùng tà áo để nói tới cái áo (HD dựa trên mối quan hệ bộ phận - chỉnh thể);

(2) Từ áo liên tưởng đến người mặc áo - người con gái đẹp (HD dựa trên mối quan hệ đò dùng và người sử dụng);

(3) từ người con gái đẹp liên tưởng đến tình yêu lứa đôi (HD dựa trên mqh bộ phận - chỉnh thể).

Hiệu quả của hoán dụ tầng bậc :

(1) lời sám hối về cuộc sống vị kỉ tầm thường được biểu hiện bằng cách nói giàu hình ảnh;

(2) phản ánh phong cách thơ Chế Lan Viên: đậm chất trí tuệ. Không chỉ với câu thơ này, bài thơ này, ở rất nhiều bài thơ khác,nhà thơ cũng thường tìm đến những hình ảnh của đời thường để gửi vào đó triết lí, sự chiêm nghiệm theo cơ chế liên tưởng hoán dụ tầng bậc/ ẩn dụ tầng bậc.

Ví dụ, ngay trong câu thứ 1, mái nhà là một minh chứng.

8. “Lầu Năm Góc mua 124 máy bay chiến đấu của Boeing” Từ gạch chân là trường hợp chuyển nghĩa theo phương thức nào?

• A. Ẩn dụ vị trí

• B. Ẩn dụ chức năng

• C. Hoán dụ (cơ quan chức năng- chức năng)

• D. Hoán dụ (vật chứa- vật bị chứa)

Answer explanation

Lầu Năm góc là vật chứa, dùng để chỉ những người làm việc trong trụ sở Bộ quốc phòng Hoa Kì.

9. Nghĩa của từ trắng nào sau đây được dùng với phương thức chuyển nghĩa hoán dụ?

• A. Nói trắng ra

• B. Ăn trắng mặt trơn

• C. Thức trắng đêm

• D. Trắng mắt ra

Answer explanation

“Ăn trắng” có 2 tầng hoán dụ:

a) hoán dụ dựa trên quan hệ tính chất của sự vật-

sự vật: ăn trắng = ăn cơm.

b) hoán dụ dựa trên quan hệ bộ phận – chỉnh thế: ăn cơm- cuộc sống đầy đủ, sung túc.

10. Những trường hợp sau đây được dùng theo phương thức chuyển nghĩa nào?

một ngày công, một đêm văn nghệ, tháng liên hoan phim...

• A. Ẩn dụ kết quả

• B. Hoán dụ dựa trên mối quan hệ bộ phận – toàn thể

• C. Ẩn dụ chức năng

• D. Hoán dụ dựa trên mối quan hệ vật chứa – vật bị chứa

Answer explanation

ngày, đêm, tháng là những từ chỉ cả một đơn vị thời gian lớn: 12 giờ, 30-31 ngày. Trong những cách nói trên, ngày chỉ là 8 ngày (làm công), đêm chỉ là 3-4 giờ, còn tháng thì có thể mươi ngày => HD lấy tên gọi của toàn bộ để gọi tên bộ phận.