1. Бабаларымыз төрт түлікке ерекше көңіл бөлген. Қайда болмасын, бірін - бірі
танысын-танымасын , кездессе калған қазақ «мал-жан аман ба?» деп амандық-саулық
сұрасқан. Төрт түлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі түйе болып есептелген. Ол қырық
күн шолге шыдамды. жүк артса - көлік, жесе - ет, ал жүні киімге жараған. Қазактар
түйенің жүнінен түйе жүн шекпендер киген, ол жеңіл әрі жұмсақ сырт киім болган.
Түйе өзінің өсу жолында бота, тайлақ, бұыршын, буырлыш, науша, бұзбаша, інген, атан,
бура деп аталады.
2. Қазақтың қасиетті малдарының бірі - жылқы. Оны құлын, жабағы, тай, құнан,
байтал, дөнен, бесті, бие, ат, сәурік (сүйрік), айғыр деп, қасиеттеріне қарайжорға,
сужорға, жүйрік, тұлпар, казанат, сәйгүлік, дүлдүл арғымақ деп атаған. Жылқымалын
аса жоғары бағалаған қазақтар оны үлкен ас-тойларда жарысқа салып, бас бәйгесіне
мол дүние беретін болған. Ер азаматтарға жасалагын сыйдың да үлкені атмінгізіп,
шапан жабу болған. Жылқының жүрісіне дейін атаулары болган. Мысалы, аяң жүріс,
жорга жүріс, жортақ жүріс, бүлкек желіс, бөкен желіс, шоқыта жүру, шабыс. Оның түсі
де әртүрлі теңеулермен сипатталган: торы, күрең, жирен, ақбоз, боз, кек, шұбарт.б.
3. Сиыр малы момақан, қазақтар үшін кобінесе тамаққа жараган, ет, сұт, айран,қаймақ,
май, құрт, ірімшік т.б. осы сиырдың берген берекесі болған. Сиырды кейде көшке де,
егіске де пайдаланып отырған. Жалпы, қазақтар сиырды киімге жаратпаған, қонаққа
сыйға тартпаған, тіпті түске кірсе де ауыртпалық деп жорыған, тіпті қазақта ебедейсіз,
икемсіз әрі денелі адамды «сиырдай» деп, сөйлемейтін адамды «аузын буған өгіздей»,
«мыңқиған бұзау сияқты» деп мазақтайтын тіркестер қолданылады. Сиыры жоқ үй ас-
ауқаты жұтаң үй болып есептелген. Сиырды жасына қарай: бұзау, торпақ, тана,
тайынша, қашар, құнажын, дөнежін, сиыр, егіз, бұқа деп атаған. Туйе мен жылқыны.
өгізді көлік ретінде пайлаланады, шанаға, арбаға. малға жегеді, салт та мінеді.
4. Қой - төрт түлік малдың ішіндегі қазактың ең сүйіктісі десе де болады. «Қойдыңсүті
- корғасын, қойды құртқан онбасын» дейтін қазақтың қой өсіруге ынта-ықыласы мол-
ақ. Ешкі де қазақтар үшін өсімтал малдың бірі болғандыктан қадірлі. Ешкінің еті жеңіл
әрі сіңімді, сүті аса құнарлы болады. Ешкінің бүкіл отарды бастап, жайылымга апарып,
әкелетін өзіндік ерекшелігі бар. Дегенмен ешкіні қонаққа соймайды. Ешкіні жасына
қарай: лақ, туша, бөрте, шыбыш, серке деп бөледі.
5. Ырымшыл казақтар өзі қадірлейтін төрт түлік малдың басын басқаға бермеген, онда
мал көбеймей қалады деп есептеген. Еңбекқор қазақ халқы мал өнімдерін өте орынды
пайдаланып отырган. Шаруашылықта қолданылатын заттар - жылқының жалынан,
құйрығынан жасалатын арқан, сиыр мүйізінен жасалатын тарақ, қон жүнінен
жасалатын киіз, текемет, токылған сырт киім, түйе жүнінен тоқылған шекпен т.б. аса
жоғары бағаланған. Тіпті туйенін шудасын да қайнатып, емге пайдаланган. Мал
осындай аса құнды болғандықтан, қазақтар өз перзенттерін де «құлыным, қозым,
қошақаным ботам» деп, айналып-толғанып, еркелетіп отырған.
Төрттүліктің ішінде түсіне қарай сипатталады?
